مشکوة بازخوانی موضوع «ارتداد» از زاویه اجبار بر تغییر عقیده در پرتو آموزه‌های قرآنی و حدیثی
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی
2 استادیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی
چکیده
مجازات مرتد که در قرآن به‌طور سربسته و در روایات و فقه اسلامی به تفصیل آمده است، ممکن است شایبه اجبار فرد مسلمان بر حفظ دین و در نهایت تحمیل عقیده با زور را ایجاد کند. این در حالی است که اسلام، دین دعوت و هدایت می‌باشد و قرآن، اکراه در دین را نفی کرده است. این نوشتار می‌کوشد به شیوه توصیفی- تحلیلی و روش کتابخانه‌ای، پاسخ این شایبه و رفع این ناسازگاری ظاهری را بیابد. بررسی آیات و روایات مربوط به ارتداد، ما را به این نتیجه می‌رساند که مجازات دنیوی مرتد، فقط مربوط به رفتارها و اقدام عملی اوست و نه تغییر عقیده و باور درونی. دو قید «جحود و تکذیب» و «علنی ساختن» برای تحقق موضوع ارتدادی که مجازات دنیوی را در پی دارد و نیز پرده‌برداری قرآن از توطئه دشمنان برای متزلزل ساختن عقاید مسلمانان با حربه ارتداد، از دلایل و شواهد این مدعاست و نشانگر این حقیقت که حکم سنگین مرتد، به منظور پاسداشت مرزهای اعتقادی مسلمانان و حفظ حقوق معنوی آنان می‌باشد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Apostasy from Compulsion to Change Belief Point of View in the Light of Qur’an and Traditions Teachings
نویسندگان [English]
- Javad Iravani 1
- Reza Haq Panah 2
چکیده [English]
The punishment of the apostate, briefly described in the Qur'an and in detail in Islamic jurisprudence and traditions, may create a doubt about compelling Muslims to preserve religion and belief. This is while Islam is the religion of invitation and guidance, and the Qur'an has denied constraint in religion. This paper tries to find a response to this problem and to resolve this apparent incompatibility in a descriptive-analytical method and also in a library method. The study of verses and narratives related to apostasy leads us to the conclusion that the apostolic worldly punishment is merely related to the actions, not the change of inner opinion and belief. The two terms of "denial" and "publicizing" for the realization of the apostasy issue of worldly punishment, as well as the Qur'an reveal about the conspiracy of enemies to undermine Muslim beliefs with apostasy are among the reasons and evidence of this claim. This reflects the fact that the apostasy verdict is intended to protect Muslim religious beliefs and their moral rights.
کلیدواژه‌ها [English]
- Apostasy
- denial of constraint in religion
- freedom of thought
- قرآن کریم.
- ابن ابی‌جمهور احسائی، عوالی اللئالی، چاپ اول، قم، مطبعة سید الشهداء، 1403ق.
- 3. ابن حبان، علی بن بلبان، صحیح ابن حبان، چاپ دوم، مؤسسة الرساله، 1414ق.
- ابن حجر، احمد بن علی، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1416ق.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، فتح الباری شرح صحیح البخاری، چاپ دوم، بیروت، دارالمعرفه، بیتا.
- ابن حزم، علی بن احمد، المحلی، تحقیق احمد محمد شاکر، بیروت، دارالفکر، بیتا.
- 7. ابن حنبل، احمد بن محمد، مسند احمد، بیروت، دار صادر، بیتا.
- ابن قدامه، عبد الله، المغنی، بیروت، دارالکتاب العربی، بیتا.
- ابن ماجه قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن ماجه، بیروت، دارالفکر، بیتا.
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، چاپ اول، بیروت، دارالفکر، 1410ق.
- آلوسی، محمود، روح المعانی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.
- باقی‌زاده، رضا، «آزادی عقیده و ارتداد»، فصلنامه پژوهش‌های اعتقادی کلامی، سال سوم، ش12، زمستان 1392، ص7-26.
- بحرانی، هاشم، البرهان فی تفسیر القران، تهران، مؤسسة البعثه، 1415ق.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، بیروت، دارالفکر، 1401ق.
- بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، بیروت، دارالفکر، بیتا.
- تمیمی، ابی‌حنیفه نعمان بن محمد، دعائم الاسلام، تحقیق آصف بن علی اصغر فیضی، دارالمعارف، 1383ق.
- جبعی عاملی، زین الدین (شهید ثانی)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، قم، داوری، 1410ق.
- حبیبی‌تبار، حسین، «جستاری در حقیقت ارتداد و رابطه آن با آزادی اندیشه و بیان»، پژوهش‌های اعتقادی کلامی، سال پنجم، ش19، پاییز 1389، ص105-123.
- دورانت، ویلیام جیمز، تاریخ تمدن، ترجمه احمد آرام، چاپ دوم، تهران، انقلاب اسلامی، 1368ش.
- صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، چاپ دوم، قم، انتشارات فرهنگ اسلامی، 1365ش.
- صالح الوردانی، دفاع عن الرسول ضد الفقهاء و المحدثین، بیروت، تریدنکو، 1418ق.
- صدر، سید موسی، «ارتداد و آزادی عقیده از نگاه قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، ش 34، 1382ش.
- صدوق، محمد بن علی بن بابویه، التوحید، قم، جامعه مدرسین، بیتا.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، من لایحضره الفقیه، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، نشر اسلامی، 1404ق.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1417ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت، دارالمعرفه، 1406ق.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1417ق.
- عبدالله‌زاده، علی، «مؤلفه‌های معنایی ارتداد در قرآن کریم، فقه و روایات»، بلاغ مبین، ش44 و 45، پاییز و زمستان 1394، ص103-124.
- عسگری، سیدمرتضی، عبدالله بن سبا، بیروت، دارالزهراء، 1412ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، چاپ سوم، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1367ش.
- جلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، چاپ سوم، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1403ق.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام، تحقیق سیدصادق شیرازی، تهران، الاستقلال، 1409ق.
- مصباح یزدی، محمدتقی، آزادی، ناگفته‌ها و نکته‌ها، چاپ اول، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1381ش.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، جنگ و جهاد در قرآن، تدوین و نگارش: محمدحسین اسکندری، محمدمهدی نادری قمی، قم، مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی؟رح؟، 1382ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، چاپ یازدهم، تهران، صدرا، 1381ش.
- معرفت، محمدهادی، التفسیر الاثری الجامع، قم، مؤسسه التمهید، 1387ش.
- مغنیه، محمدجواد، تفسیر الکاشف، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1424ق.
- مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه؛ چ16، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1373ش.
- ناصح، علی‌احمد و زارعی، طیبه، «بررسی آیات ارتداد در تفاسیر فریقین»، پژوهش های تفسیر تطبیقی، ش3، بهار و تابستان 1395، ص147-158.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، تحقیق عباس قوچانی، دارالکتب الاسلامیه، 1365ش.
- نسائی، احمد بن شعیب، سنن النسائی، بیروت، دارالفکر، 1348ق.
- نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، چاپ دوم، مؤسسه آل البیت؟عهم؟، 1408ق.
- نووی، یحیی بن شرف، المجموع فی شرح المهذب، بیروت، دارالفکر، بیتا.
- واحدی نیشابوری، علی بن احمد، اسباب نزول القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1411ق.
- هیثمی، علی بن ابی‌بکر، مجمع الزوائد، دارالکتب العلمیه، بیروت، بیتا.
)