مشکوة بررسی مبانی نظریه تفسیر تمثیلی
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی
2 دکترای مدرسی معارف اسلامی، دبیر گروه علوم قرآن و حدیث جامعة المصطفی مشهد مقدس
چکیده
یکی از نگرش‌های مطرح در مباحث زبان دین دیدگاه تمثیلی و نمادین بودن برخی از مسائل و گزاره‌های قرآن کریم می‌باشد؛ بر اساس این نظریه تفسیری، برخی از آیات قرآن دارای حقایق و معارفی هستند که باید با گذشتن از معنای ظاهری، به افق‌های معنایی گسترده‌تری در درون ماجرای نقل شده دست یافت.
پذیرفتن زبان تمثیل در قرآن هرگز به معنای راه یافتن امور خیالی، موهوم و عاری از حقیقت و واقعیت در قرآن نخواهد بود! این نظریه بر مبانی خاصی استوار است که موجب متفاوت شدن این نظریه با دیگر روش‌های تفسیری گردیده است. لزوم گذر از تنگنای معنای حقیقی، نیازمندی به دلیل و قرینه، وجود معانی ماورایی و متعالی در قرآن، چند معنایی در آیات قرآن، سازگاری با ضوابط قطعی عقلی و شرعی، از مبانی مختص نظریه تفسیر تمثیلی بنا بر دیدگاه مفسران قرآن می‌باشد که در این جستار به واکاوی آن‌ها خواهیم پرداخت.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The Incompatibility of Motivation Principles in the Epistemic System of the Qur’an and Its Western Paradigm
نویسندگان [English]
- abolghasem hoseini zeydi 1
- Mahdi Ebadi 2
1 A
چکیده [English]
“Motivation" is one of the important topics in psychology which is used in educational sciences, psychology, management, and so on. Motivation is a factor that creates, strengthens or directs human behavior. The principles of motivation are rules that interpret motivations. From the Qur’an point of view, these principles are different from modern psychology because of the differences in foundations and consequently have different effects and consequences. In this article, the effect of ontological foundations and its consequences on the topic of "principles of motivation" from the viewpoint of the Qur'an and the West has been investigated using an analytical-comparative method, and while criticizing the Western point of view, the explanation of the motivational principles of the Qur’an is discussed. The study shows that, based on Western foundations, the three principles of "Epicureanism, Homeostasis and self-actualization" form the basis of the western motivational system. According to the Qur'anic principles, the four principles of "Desire for eternity, hedonism, gratitude, and perfection" provide motives. Also, the effects and consequences of the western motivational model are different from the Qur'anic one, which some differences was described here.
کلیدواژه‌ها [English]
- principles of motivation
- epistemic principles of the Qur’an
- Western paradigm
- قرآن کریم.
- نهج البلاغه، تحقیق و شرح: محمّد عبده، اوّل، قم، دارالذخائر، 1412ق.
- آخوند خراسانى، محمّدکاظم بن حسین، کفایة الأصول، اوّل، قم، موسسة آل‌البیت «علیهم‌السّلام»، 1409ق.
- آل سعدى، عبدالرحمن بن ناصر، تیسیر الکریم الرحمن، دوّم، بیروت، مکتبة النهضة العربیه، 1408ق.
- آمدی، علی بن محمّد، الإحکام فی اصول الأحکام، قاهره، مؤسسة الحلبی و شرکاه، 2008 م.
- ابن جنی، أبی الفتح عثمان، الخصائص، تحقیق: محمّدعلی النجار، بیروت، دارالهدی للطباعة و النشر، بی‌تا.
- ابن عاشور، محمّد بن طاهر، التحریر و التنویر، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، بی‌تا.
- أبوحیان أندلسى، محمّد بن یوسف، البحر المحیط فى التفسیر، تحقیق: صدقی محمّد جمیل، بیروت، دارالفکر، 1420ق.
- ابوزهره، محمّد، زهرة التفاسیر، اوّل، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
- أبی السعود، محمّد بن محمّد، إرشاد العقل السلیم إلی مزایا الکتاب الکریم، اوّل، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1419ق.
- أنصارى، مرتضى بن محمّدامین، فرائد الأصول، نهم، قم، مجمع الفکر الإسلامی، 1428ق.
- بابایی، علی اکبر، عزیزی کیا، غلام‌علی، روحانی‌راد، مجتبی، رجبی، محمود، روش‌شناسی تفسیر قرآن: مبانی و روش‌های تفسیر قرآن، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1388ش.
- بلاغى، سیّد عبدالحجة، حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر، اوّل، قم، حکمت، 1386ش.
- پور رستمی، حامد، «وجوه و توسعه معنایی آیات قرآن در اندیشۀ علامه طباطبائی»، نشریه علمی _ پژوهشی قرآن شناخت، ش8، زمستان 1390ش.
- جرجانى، عبدالقاهر بن عبدالرحمن، أسرار البلاغة فی علم البیان، تحقیق: عبدالحمید هنداوى، اوّل، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
- جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، دوّم، قم، مؤسسة إسراء، 1379ش.
- حسینى (ژرفا)، سیّدابوالقاسم، مبانى هنرى قصه‌هاى قرآن، قم، دارالثقلین، 1378ش.
- خرمشاهی، بهاءالدین، ذهن و زبان حافظ، تهران، معین، 1374ش.
- حقى بروسوى، اسماعیل، تفسیر روح البیان، بیروت، دارالفکر، بى تا.
- خطیب، عبدالکریم، القصص القرآنی فی منطوقه و مفهومه، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
- خمینی، روح الله، آداب الصلاه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى؟رح؟ ، 1372ش.
- رازى، فخرالدین، مفاتیح الغیب، سوّم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1420ق.
- رشید رضا، محمّد، تفسیر المنار، دوّم، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
- رضایی اصفهانی، محمّدعلی، درسنامه روش‌ها و گرایش‌هاى تفسیرى، اوّل، قم، مرکز جهانى علوم اسلامى، 1382ش.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــ ، منطق تفسیر قرآن (1): مبانی و قواعد تفسیر، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، 1393ش.
- زحیلى، وهبة بن مصطفی، المنیر فى العقیدة و الشریعة و المنهج، دوّم، بیروت، دارالفکر المعاصر، 1418ق.
- زمخشرى، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، سوّم، بیروت، دارالکتاب العربی ،1407ق.
- سکّاکی، یوسف بن أبی بکر، مفتاح العلوم، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
- سعیدی روشن، محمّدباقر، تحلیل زبان قرآن و روش‌شناسی فهم آن، قم، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1383 ش.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــ ، «حقیقت‌گروی، استراتژی اساسی در زبان قرآن»، مجله الهیات و حقوق، بهار 1383، ش11.
- سیّد قطب، إبراهیم، فى ظلال القرآن، هفدهم، بیروت، دارالشروق، 1412ق.
- ـــــــــــــــــ ، التصویر الفنى فى القرآن، بیروت، دارالشروق، 1415ق.
- سیّدی، حسین، زیبایی شناسی آیات قرآن، اوّل، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1390ش.
- شوکانى، محمّد بن علی، فتح القدیر الجامع بین الروایة و الدرایة من علم التفسیر، اوّل، بیروت، دار ابن کثیر، دارالکلم الطیب، 1414ق.
- شیخ صدوق، أبی جعفر محمّد بن علی بن حسین، من لا یحضره الفقیه، تصحیح و تعلیق: علی أکبر غفاری، دوّم، قم، منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة، 1404ق.
- صادقى تهرانى، محمّد، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن، دوّم، قم، انتشارات فرهنگ اسلامى، 1365ش.
- صدرالدین شیرازى، محمّد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، تحقیق: محمّد خواجوى، قم، دوّم، بیدار، 1366ش.
- طالقانی، سیّد محمود، پرتوی از قرآن، چهارم، تهران، شرکت سهامى انتشار، 1362ش.
- طباطبایى، سیّد محمّدحسین، المیزان فى تفسیر القرآن، پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1417ق.
- طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، با مقدمه محمّدجواد بلاغی، سوّم، تهران، انتشارات ناصر خسرو، 1372ش.
- طبری، أبوجعفر محمّد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، 1393ق.
- طیّب حسینی، سیّد محمود، «امین خولی و مؤلفه‌های تفسیر ادبی»، مجله مشکوة، ش99، تابستان 1387ش.
- علی‌زمانی، امیرعباس، خدا، زبان و معنا، آیت عشق، 1381ش.
- علوی مهر، حسین، روش‌ها و گرایش‌هاى تفسیرى، اوّل، قم، اسوه، 1381ش.
- عمید زنجانی، عباس‌علی، مبانی و روش‌های تفسیری، سوّم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1373ش.
- عیّاشی، محمّد بن مسعود، تفسیر العیّاشی، تصحیح و تحقیق: سیّد هاشم رسولی محلاتی، تهران، المکتبة العلمیة الإسلامیة، بی‌تا.
- فروردین، عزیزه، زیبایى‌شناسى هنرى در داستان‌هاى قرآن، دوّم، قم، دفتر عقل، 1387ش.
- فضل الله، سیّد محمّد حسین، من وحی القرآن، دوّم، بیروت، دارالملاک للطباعة و النشر، 1419ق.
- قرشى، سیّد على اکبر، أحسن الحدیث، سوّم تهران، بنیاد بعثت، 1377ش.
- کلینی، محمّد بن یعقوب، الکافی، تعلیق و تصحیح: علی اکبر غفاری، سوّم، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1367ش.
- مراغى، احمد بن مصطفی، تفسیر المراغى، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- مصباح یزدی، محمّدتقی، قرآن در آیینه نهج البلاغه، قم، مجمع جهانی اهل‌بیت؟عهم؟، 1385ش.
- مظفر، محمّدرضا، اصول الفقه، چهارم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1370ش.
- معرفت، محمّدهادی، التفسیر و المفسّرون فی ثوبه القشیب، الجامعه الرضویه للعلوم الإسلامیه، مشهد مقدس، 1391ش.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــ، علوم قرآنی، قم، موسسه فرهنگی تمهید، 1378ش.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــ، نقد شبهات پیرامون قرآن کریم، ترجمه: علی اکبر رستمی و حسن حکیم باشی و حسن خرقانی، قم، مؤسسه فرهنگی التمهید، 1385 ش.
- مغنیه، محمّدجواد، تفسیر الکاشف، اوّل، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1424ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، انوار الأصول، دوّم، قم، مدرسه الإمام علی بن أبی طالب؟ع؟، 1428ق.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــ، تفسیر نمونه، تهران، بیست و هفتم، دارالکتب الإسلامیه، 1383ش.
- منتظری، حسینعلی، نهایة الاصول، اوّل، قم، انتشارات القدس، 1415ق.
- مؤدب، سیّد رضا، مبانی تفسیر قرآن، قم، دانشگاه قم، ۱۳۸۶ش.
- مولوی، جلال‌الدّین محمّد بن حسین بلخی، مثنوی معنوی، تهران، طلوع، 1381ش.
- هادوی تهرانی، مهدی، مبانی کلامی اجتهاد در برداشت از قرآن کریم، اوّل، قم، مؤسسه فرهنگی خانه خرد، 1377ش.
)