مشکوة

مفهوم شناسی و ویژگی‌های «اولوا الالباب» بر اساس بافت آیات قرآن

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه خوارزمی

2 سطح چهار حوزه علمیه رفیعة المصطفی

چکیده

اصطلاح «اولوا الالباب» از تعابیر ویژه در نظام معرفتی و اخلاقی قرآن کریم است که بندگان و مؤمنان برجسته­ای به آن توصیف شده­اند. مفسّران شیعه و سنی در تبیین و مصداق‌یابی این عبارت، نظرهای مختلفی دارند، از جمله صاحبان عقل، صاحبان عقل‌های کامل و صاحبان عقل­های سالم. حال آنکه با تأمل در سیاق آیاتی که صفات اولوا الالباب را برمی‌شمارد، درمی‌یابیم که دیدگاه مفسّران کامل نیست. بنابر یافته‌های پژوهشی و بر اساس بافت آیات، «اولوا الالباب» کسانی هستند که معارف اصیل الهی را در عالی­ترین سطح آن پس از پیامبران و اولیای الهی، به دور از هر گونه ناخالصی و وسوسه و توهم، درک و دریافت می‌کنند. آنان افزون بر قدرت تشخیص حق از باطل، بهترین طریق را در مسیر اطاعت الهی برگزیده و همزمان اهل ذکر و تعقل­اند و به موهبت حکمت رسیدهاند. بنابراین، تفسیر کردن «اولوا الالباب» به خردمندان، به معنای نادیده انگاشتن همۀ ابعاد شخصیت آنان است؛ چنین افرادی هم از نظر رویکردهای نظری از عقل کامل برخوردارند و هم در راستای کنش و کردار، به اوج بلوغ عقل عملی راه یافته‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Conceptualization and Attributes of "Ulul al-bāb" Based on the Qur’an Verses Context

نویسندگان [English]

  • Abdullah Mirahmadi 1
  • Tahere Sadeqi 2

چکیده [English]

 “Ulul al-bāb" is a special expression in the epistemic and moral system of the Holy Qur'an which describes outstanding servants and believers. The commentators in the explanation and exemplification of this term have different opinions, including the owners of reason, the owners of the full rationale and the owners of healthy intellect. However, by reflecting on the verses that highlight the attributes of "Ulul al-bāb ", we find that the commentators' views are not complete. According to the findings of the research and also according to the verses context, “Ulul al-bāb " is one who understands and receives the noble divine teachings at its highest level after divine prophets and saints, apart from any impurity and temptation. In addition to recognize the right and false, they choose the best way in the direction of divine obedience, while at the same time they are rational and praisers people and they are gifted by wisdom. Therefore, interpreting Ulul al-bāb to the wise men means to ignore all aspects of their personality; while Qur’an mentioned remarkable features for Ulul al-bāb, according to which such individuals have a full intellect in both theoretical approaches and scientific attitudes and have reached the peak of the maturity of the practical intellect in the course of action.

کلیدواژه‌ها [English]

  • conceptualism
  • Lub
  • Ulul al-bāb
  • wise men
  • characteristics and exemptions of Ulul al-bāb
  1. قرآن کریم.
  2. ابن اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث، قم، اسماعیلیان، 1367ش.
  3. ابن حیون، قاضی نعمان مغربی، دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الاحکام عن اهل بیت رسول الله9، قاهره، دارالمعارف، ۱۳۸۳ق.
  4. ابن فارس، ابوالحسن احمد، معجم مقاییس اللغة، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1404ق.
  5. ابن منظور، محمد بن مکرم‏، لسان العرب‏، بیروت، دار الفکر، 1414ق‏.
  6. ابن ‏کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1419ق‏.
  7. ابوالفتوح رازى، حسین بن على‏، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، بنیاد پژوهشهاى اسلامى‏، بی‌تا.
  8. ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغه، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
  9. آلوسى، محمود بن عبدالله‏، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی‏، بیروت، دارالکتب العلمیة‏، 1415ق.
  10. ایازی، محمدعلی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بی‌تا.
  11. بیضاوى، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت، دار إحیاء التراث العربی،  1418ق.
  12. تسترى، سهل بن عبدالله، تفسیر التسترى، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1423ق‏.
  13. تفلیسى، حبیش بن ابراهیم،‏ وجوه قرآن‏، تهران، دانشگاه تهران، 1371ش.‏
  14. ثعالبی، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر الثعالبی المسمّی بالجواهر الحسان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
  15. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح - تاج اللغه و صحاح العربیه، بیروت، دار العلم للملایین، 1410ق.
  16. حسینی زبیدی، محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، مکتبة الحیاة، بی‌تا. 
  17. دهقان، اکبر، نسیم رحمت تفسیر قرآن کریم‏، قم، نشر حرم‏، 1387ش.
  18. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن‏، تصحیح صفوان عدنان داوودى‏، دمشق، دار القلم _ الدار الشامیة، 1412ق‏.         
  19. رجبی، محمود، روش تفسیر قرآن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1388ش.
  20. رخشاد،  محمدحسین، در محضر علامه طباطبایی، قم، نهاوندی، 1380ش.
  21. زاهدی، مرتضی، عقل ناشناخته‌ترین گنجینۀ انسان، تهران، مؤسسۀ فرهنگی قرآن و عترت صابره؟عهم؟، 1391ش.
  22. شریف لاهیجی، محمد بن علی، تفسیر شریف لاهیجی، تهران، داد، 1373ش.
  23. صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم، شرح أُصول الکافی، تهران، مؤسسۀ مطالعات‌‌ و ت‍ح‍ق‍ی‍ق‍ات‌ ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌، 1383ش.
  24. صدوق، محمد بن علی، معانی الاخبار، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۷۹ق.
  25. طباطبایى، محمدحسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1390ق‏.
  26. طبرسى، فضل بن حسن‏، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، 1372ش‏.                  
  27. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، مرتضوى‏، 1375ش‏.
  28. طوسى، محمد بن حسن‏، التبیان فی تفسیر القرآن‏، بیروت‏، دار إحیاء التراث العربی‏، بی‌تا.
  29. طیب‌حسینی، محمود، درآمدی بر دانش مفردات قرآن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1395ش.
  30. طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، اسلام، 1369ش.
  31. عسکری، حسن بن علی، التفسیر المنسوب الی الامام الحسن العسکری. قم، مدرسة الامام المهدی، ۱۴۰۹ق.
  32. فخر رازى، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1420ق‏.
  33. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، قم، هجرت، 1410ق.
  34. فیض کاشانی، محسن، التفسیر الصافی، قم، مؤسسة الهادی، ۱۴۱۶ق.
  35. قرائتى، محسن‏، تفسیر نور، تهران‏، مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن‏، 1388ش.
  36. قمى مشهدى، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب‏، تهران،‏ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى،  1368ش.
  37. کاشانى، فتح‏الله بن شکرالله‏، خلاصۀ منهج الصادقین، تهران‏، اسلامیه‏، 1363ش.
  38. کلینی رازی، ابو‌جعفر محمد بن یعقوب، کافی، تصحیح، مقابله و تعلیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1350ش.
  39. گنابادى، سلطان محمد، تفسیر بیان السعادة فى مقامات العبادة، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1408ق.
  40. مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی، بحار الانوار‍، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
  41. معرفت، محمدهادى، التفسیر الأثری الجامع‏، قم‏، مؤسسۀ فرهنگى انتشاراتى التمهید، 1387ش.
  42. مقاتل بن سلیمان‏، تفسیر مقاتل بن سلیمان‏، بیروت، ‏دار إحیاء التراث العربی‏، بی‌تا.
  43. مکارم شیرازى، ناصر،‏ تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1371ش.
  44. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  ، قرآن کریم ترجمۀ آیت‌الله مکارم شیرازی، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب؟ع؟، 1389ش. 
  45. هاشمى رفسنجانى، اکبر، تفسیر راهنما، قم، بوستان کتاب، ۱۳۶۱ش.
مشکوة

دوره 38، شماره 1 - شماره پیاپی 142
بهار 1398
صفحه 121-144