تحلیل کاربرد گزاره‌های معنایی بخل در آیات و روایات

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسندگان

1 دانشجوى کارشناسى ارشد دانشگاه قرآن و حدیث

2 عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث

چکیده

 به‌عنوان یکی از صفات نکوهیده، در آیات و روایات و نیز در حوزۀ لغت‌شناسی، علم اخلاق و عرفان از دیرباز مطرح است و این علوم هر یک به نوبۀ خود سعی در ارائۀ معنایی از آن داشته­اند. اگر چه مفهوم بخل در تمامی علوم دارای اصل معنایی یکسانی است، امّا در تعیین مصداق معنایی آن، میان قرآن و روایات با دیگر علوم تفاوت بسیار وجود دارد. مقالۀ حاضر کوششی است در جهت تبیین مصادیق معنایی واژۀ بخل از منظر دین و سعی دارد تفاوت­های مفهومی این واژه را در نگرش متون دینی با کاربرد آن در زبان عربی به تصویر بکشد که ثمرۀ آن دستیابی به مصادیقی است که تنها از منظر دین در دایرۀ مفهوم بخل می‌گنجد و فرا­تر از آن، رسیدن به بار معنایی مثبتی است که بر خلاف کاربرد لغوی، تنها در مفهوم روایی بر این واژه حمل می­شود و نشان می‌دهد که رابطۀ این دو حوزه در مفهوم بخل، عموم و خصوص مطلق است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analyzing the Application of Semantic Propositions of Miserliness in the Verses of the Qur’ān and Traditions

نویسندگان [English]

  • Roqayyeh Sayyadi Shahraki 1
  • Pouran Mirzaee 2
1
2
چکیده [English]

Miserliness (bukhl) has since early times been broached in the verses of the Qur’ān and traditions and also in such fields as philology, ethics, and mysticism. These fields have each, in turn, tried to present a meaning of it. Although the concept of bukhl has the same semantic principle in all disciplines, there is a big difference between the Qur’ān and traditions and other fields in determining its semantic evidences. The present article is an attempt in determining the semantic evidences of the word bukhl from the perspective of religion and tries to portray the conceptual differences of this word in view of religious text with its application in Arabic language, which would lead to achieving evidences that fit into the concept of bukhl only from the viewpoint of religion. Furthermore, it would arrive at a positive connotation, which, contrary to its lexical use, would attribute to this word only in its narrative concept and indicates that the relation of these two fields of the concept of bukhl is absolute generality and peculiarity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • miserliness (bukhl)
  • evidences of bukhl
  • bukhl in ethics
  • prohibition and parsimony
  • avarice (shuḥḥ)

مراجع

  1. قرآن کریم
  2. نهج ا لبلاغه، تصحیح صبحى صالح، هجرت، قم، 1414ق.
  3. ‏ ابن اثیر، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، محمود محمد طناحى و طاهر احمد زاوى، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، قم، چاپ چهارم، 1367 ش.
  4. ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، ‏ الأمالی، کتابچى، تهران، چاپ ششم، 1376 ش‏.
  5. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، ‏‏ الخصال، تصحیح و تحقیق علىاکبر غفارى، ‏ جامعه مدرّسین، قم، ‏1362 ش‏.
  6. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، ‏‏ صفات الشیعة، تهران‏، اعلمى، تهران، 1362 ش.
  7. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، ‏‏ مصادقة الإخوان، تصحیح سید على کاظمى خراسانى‏، مکتبة الإمام صاحب الزمان العامة، 1402ق.
  8. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، ‏ معانی الأخبار، تصحیح و تحقیق علىاکبر غفارى، جامعه مدرّسین، قم، 1403ق.
  9. ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، ‏ من لا یحضره الفقیه‏، تصحیح و تحقیق علىاکبر غفارى، جامعه مدرّسین، قم، چاپ دوم، 1413ق.
  10. ابن درید، محمد بن حسن، جمهرة اللغه، بیروت، 1988 م.
  11. ابن سیده، على بن اسماعیل ، المخصص، دار الکتب العلمیه، بیروت، بى‏تا.
  12. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ‏، المحکم و المحیط الأعظم، تصحیح و تحقیق‏ عبدالحمید هنداوى، دار الکتب العلمیه، ‏ بیروت، 1421ق.
  13. ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، (تصحیح عبدالسلام محمد هارون، مکتب الاعلام الاسلامی‏، قم، 1404ق.
  14. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ‏دار صادر، بیروت، چاپ سوم، 1414ق.
  15. ابن‌شعبه، حسن بن على، تحف العقول‏، تصحیح و تحقیق علىاکبر غفارى، جامعه مدرّسین، قم، چاپ دوم، 1404ق/ 1363ش.
  16. ابوهلال، الحسن بن عبد الله، معجم الفروق اللغویه، تصحیح بیتالله بیات، مؤسسة النشر الإسلامی.
  17. اَزدی، اسماعیل بن اسحاق، فضل الصلاة على النبیّ9، تصحیح محمد ناصر الدین الألبانی، المکتب الإسلامی، بیروت، چاپ سوم، 1397 ق.
  18. ازهرى، محمد بن احمد، تهذیب اللغه، بیروت، 1421ق.
  19. آمدى، عبد الواحد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم،  تحقیق‏ مصطفى درایتى، دفتر تبلیغات اسلامى، قم، 1366ش.
  20. برقی، احمد بن محمد، المحاسن، دارالکتب الاسلامیه، قم، ۱۳۷۱ق.
  21. ‏ثعالبى، عبدالملک، فقه اللغه، تصحیح جمال‏طلبه، دار الکتب العلمیة، بیروت، ‏1414ق.
  22. جرجانی،  التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری7، تصحیح و تحقیق مدرسه امام مهدى7‏، مدرسة الإمام المهدی عجل الله تعالى فرجه الشریف، قم، ‏1409ق.
  23. جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح، بیروت، 1376 ق.
  24. حرّ عاملى، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت:، قم، 1409ق.
  25. راغب، حسین بن محمد،  مفردات ألفاظ القرآن، دار القلم‏، بیروت، 1412 ق.
  26. راوندى، سعید، قصص الأنبیاء:، تحقیقغلامرضا عرفانیان یزدى، مشهد، بنیاد پژوهشهاى اسلامى، مشهد، 1409 ق.
  27. زبیدى، محمد بن محمد، تاج العروس، بیروت، 1414ق.
  28. سجادی، سید جعفر، فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانى، طهوری، چاپ دهم، 1393ش.
  29. سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس، الهادی، قم، 1405 ق.
  30. شریف جرجانی، علی بن محمد بن علی الزین، کتاب التعریفات، تصحیح جماعة من العلماء بإشراف الناشر، بیروت _  1403ق./ 1983م.
  31. طباطبایى، سید محمدحسین، المیزان فى تفسیر القرآن، جامعه‏ مدرّسین، قم، چاپ پنجم، 1417 ق.
  32. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، 1372 ش.
  33. طریحى، فخر الدین، مجمع البحرین، تصحیح احمد حسینى اشکورى، مرتضوی، تهران، چاپ سوم، 1375 ش. ‏
  34. طوسى، محمد بن الحسن، الأمالی، تصحیح و تحقیق مؤسسة البعثه، دار الثقافة، قم، 1414ق.
  35. عسکرى، حسن بن عبدالله، الفروق فی اللغه، دار الآفاق الجدیدة، بیروت، ‏1400ق.
  36. عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیّاشی، تهران، چاپ اول، 1380ق.
  37. غزالی، محمد، إحیاء علوم الدین، تصحیح و تحقیق حافظ عراقی، عبد الرحیم بن حسین، محمد خضر حسین، دار الکتاب العربی، بی‌تا.
  38. غزالی، محمد، کیمیای سعادت، شرکت انتشارات علمى و فرهنگى، تهران، چاپ پانزدهم، ۱۳۹۰ش.
  39. فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، نشر هجرت، قم، چاپ دوم، 1409ق.
  40. فیض کاشانى، ملامحسن، المحجة البیضاء، تصحیح و تحقیق علی اکبر غفاری، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، ۱۳۷۶ش.
  41. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، الوافی، کتابخانه امام أمیر المؤمنین على7‏، 1406ق.
  42. فیومى، احمد بن محمد، المصباح المنیر، قم، چاپ دوم، 1414 ق.
  43. قرشى، علىاکبر، قاموس قرآن، دار الکتب الاسلامیه‏، تهران، چاپ ششم، 1371 ش‏‏.
  44. قمى، على بن ابراهیم، تفسیر القمی‏، طیّب موسوى جزائرى، قم، دار الکتاب، ‏قم، چاپ سوم، 1404ق.
  45. کلینى، محمد بن یعقوب، ‏الکافی، دار الکتب الإسلامیة، 1407 ق.
  46. مجلسى، محمدباقر، بحار الأنوار، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403ق.
  47. محمدی ریشهری، محمد، میزان الحکمة، دار الحدیث، قم، ١٣٨٩‏ش.
  48. مصطفوى، حسن، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، دار الکتب العلمیه‏، بیروت، چاپ سوم، 1430ق.
  49. مصطفى، إبراهیم، المعجم الوسیط، دار الدعوة، قاهره،  بی‌تا.
  50. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الأمالی، کنگره شیخ مفید، قم، 1413ق.
  51. منسوب به جعفر بن محمد، امام ششم7، مصباح الشریعه، اعلمى، بیروت، 1400ق.
  52. منسوب به على بن موسى، امام هشتم7، فقه الرضا7، مؤسسة آل البیت:، 1406ق.
  53. نراقی، مهدی، جامع السعادات، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، بی‌تا.
  54. واسطى، على بن محمد، عیون الحکم و المواعظ، تصحیح حسین حسنى بیرجندى، دار الحدیث، قم‏، ‏1376 ش‏.
  55. ورام، مسعود بن عیسى، ‏ تنبیه الخواطر و نزهة النواظر، المعروف بمجموعة ورّام‏، مکتبه فقیه‏، قم، 1410ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار