درآمدی بر اصول تفسیر اجتماعی عقلی قرآن

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسنده

هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

جریان تفسیر اجتماعی عقلی، یکی از جریان‌های معاصر در تفسیر قرآن است که بررسی اصول نظری و عملی آن از نگاهی اجتهادی و با تکیه بر تجربه‌های تفسیری اهمیت دارد. از این منظر، اصول نظری و عملی چندی را می‌توان به ادله دینی مستند ساخت. از جمله اصول نظری تفسیر اجتماعی عقلی عبارت‌اند از: نقش­‌آفرینی ابعاد اجتماعی انسان در مقاصد هدایتی قرآن، امکان استخراج دیدگاه‌های هدایتی قرآن در مسایل اجتماعی، نقش و نسبت ادله نقلی و عقلی در تفسیر  اجتماعی. نیز اصول عملی زیر: شناخت مسائل و مفاهیم اجتماعی، بررسی مفاهیم اجتماعی قرآن، توجه به اصول توسعه دلالی قرآن، جست‌وجوی شواهد روایی مرتبط و بالاخره عقلانیت اجتهادی در تحلیل‌های اجتماعی از آیات. در مقاله پیش رو این اصول متکی به تجارب گذشته و به روشی تحلیلی استنباطی مبتنی بر مبانی کلامی و متون دینی، بررسی می‌شوند. به نظر می‌رسد این بررسی به دلیل تکیه بر روش تفسیر اجتهادی می‌تواند با رویکردی تجویزی برای رسیدن به تفسیر مطلوبی از قرآن با توجه به ابعاد اجتماعی و با نگاه عقلی همراه باشد و زمینه‌های ورود ضابطه‌­مند به تفسیر عقلی اجتماعی قرآن را فراهم آورد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Introduction to the Principles of Rational and Social Interpretation of the Qur'an

نویسنده [English]

  • Muhammad As'adi
چکیده [English]

The process of rational and social interpretation is one of the contemporary trends in the Qur'an interpretation. It is important to examine its theoretical and practical principles from jurisprudential perspective, relying on interpretive experiences. From this point of view, several theoretical and practical principles can be documented in religious evidence. Some theoretical principles of rational and social interpretation are: The role of human social dimensions in guiding purposes of the Qur'an, the possibility of extracting Qur'anic guiding perspectives in social problems, the role and relation of traditional and intellectual arguments in social interpretation. Also practical principles like: Understanding social issues and implications, investigation of the Qur'an social perception, paying attention to the leading principles of the Qur'an, search for related narrative evidence and finally jurisprudential rationality in social analysis of verses. In the following article, these principles are examined based on past experiences in analytical-deductive method which is based on theological foundations and religious texts. It seems that this study, because of its reliance on jurisprudential interpretation, can be combined with a prescriptive approach to turn to a desired Qur'an interpretation in terms of social dimensions with a rational perspective. It also provided the grounds for rational and social interpretation of the Qur'an.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qur'anic interpretation
  • rational and social interpretation
  • theoretical principles
  • practical principles
  1. قرآن کریم.
  2. اسعدی، محمد، آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری، ج1، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1389ش.
  3. ـــــــــــــــــــــــــــــــ ، آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری،‌ ج2، بخش چهاردهم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1392ش
  4. ـــــــــــــــــــــــــــــــ ، «روش‌آموزی روایات تفسیری»، تبیین و بررسی دیدگاه علامه طباطبایی در مواجهه با روایت‌گرایان، دوفصلنامه قرآن‌شناخت، سال ششم، ش12، پاییز و زمستان 1392ش.
  5. ـــــــــــــــــــــــــــــــ ، سایهها و لایه‌های معنایی، بوستان کتاب، قم، 1385ش
  6. اعرافی،‌ علی‌رضا، درآمدی بر تفسیر تربیتی، مؤسسه اشراق و عرفان، قم، 1393ش.
  7. ایازی، سید محمدعلی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، تهران، سازمان چاپ وزارت ارشاد اسلامی، چاپ دوم، 1387ش.
  8. ـــــــــــــــــــــــــــــــ ، «گرایش اجتماعی در تفاسیر معاصر قرآن مجید»، دو فصلنامه الاهیات اجتماعی، سال دوم، ش3، 1389ش.
  9. ایازی، سید علی‌نقی، هدایی، نیکوسادات، درآمدی بر مفهوم تغییرات اجتماعی در قرآن کریم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، 1393ش.
  10. بابایی، علی اکبر و دیگران، روش‌شناسی تفسیر  قرآن،‌ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1388ش.
  11. پارسانیا، حمید، جهان‌های اجتماعی، تهران، کتاب فردا، 1392ش.
  12. حرانی، ابن شعبه، تحف العقول، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.
  13. حسنی، ابوالحسن، مبانی معرفتی تفسیر سیاسی قرآن، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، سال 1392ش.
  14. حسینی میرصفی، سیده فاطمه، گرایش اجتماعی در تفاسیر معاصر قرآن کریم، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل، 1392ش.
  15. حویزی، عبدعلی، تفسیر نور الثقلین، مؤسسه اسماعیلیان، قم ،1412ق.
  16. خامنه‌ای،‌ سید علی، طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن (سلسله جلسات)، تهران، مرکز صهبا،‌ 1392ش.
  17. خان‌محمدی، یوسف، تفسیر سیاسی قرآن در ایران معاصر، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، سال 1392ش.
  18. رضایی اصفهانی، محمدعلی، منطق تفسیر قرآن، ج2، قم، انتشارات مرکز جهانی علوم اسلامی، 1385ش.
  19. ـــــــــــــــــــــــــــــــ ، منطق تفسیر قرآن، ج 1، قم، مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی، 1390ش.
  20. سعیدی روشن، محمدباقر، منطق تفسیر قرآن، آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری، ج1، بخش اول، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم،  1389ش.
  21. شاکر، محمدکاظم، مبانی و روش‌های تفسیری، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، 1382ش.
  22. صدر، سید محمدباقر، همراه با تحول اجتهاد، ترجمه اکبر ثبوت، تهران، روزبه، 1359ش.
  23. صفوی، سید محمدرضا، بازخوانی مبانی تفسیر قرآن، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1391ش.
  24. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسة النشر الاسلامى، (بى‌تا).
  25. علیزاده، عبدالرضا، مبانی رویکرد اجتماعی به حقوق،  قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و انتشارات سمت، 1387ش.
  26. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، بیروت، دار الأضواء، 1413ق.
  27. مؤدب، سیدرضا، روحانی‌زاده، مجتبی، مبانی تفسیر اجتماعی قرآن، مجله تخصصی قرآن و علم، ش 12، بهار و تابستان، 1392ش‌.
  28. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
  29. مغنیه، محمد جواد، فقه الامام جعفر الصادق؟ع؟، دار الجواد، بیروت، 1404ق.
  30. نصری، عبدالله، راز متن: هرمنوتیک، قرائت‌پذیری متن و منطق فهم دین، تهران، سروش، 1389ش.
  31. نفیسی، شادی، تفسیر اجتماعی قرآن چالش تعریف و ویژگی‌ها، پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، سال دوم، شماره دوم،‌ بهار و تابستان 1393.