مشکوة روش‌شناسی تفسیر عقلی در سیرۀ تفسیری امام رضا
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه فردوسی مشهد
2 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن، (دانشکده تربیت مدرس قرآن کریم مشهد)
چکیده
مسئله پژوهش حاضر، این است که با توجه به شرایط و فضای حاکم بر عصر امام رضا(ع)، آن حضرت از چه روش‌هایی در تفسیر آیات قرآن استفاده نمودهاند؟
در بررسی روایات تفسیری امام رضا(ع)، این نتیجه به دست می‌آید که آن حضرت، از روشهای تفسیری مختلفی مانند قرآن به قرآن، قرآن به سنت، قرآن به عقل، قرآن به لغت در بیان مفاهیم آیات الهی بهره جستهاند. از میان روشهای فوق، روش تفسیر عقلی جایگاه ویژه‌ای در سیرۀ تفسیری آن حضرت دارد. آن حضرت در بحث‌های اعتقادی و کلامی با فرقههای مختلف کلامی زمان خویش، ضمن استفاده از قرآن به عنوان سند گویای اسلام، توجه ویژه‌ای به مباحث عقلی داشته‌اند و در مواجهه با فرقههای کلامی و افکار الحادی مختلف، با استناد به استدلال‌های قرآنی و تحلیل عقلی آن، وارد بحث شده و مخاطبان را مجاب نمودهاند، به طوری که می‌توان ادعا نمود آن حضرت به لحاظ شرایط خاص عصر خویش از استدلال‌های عقلی زیاد استفاده نمودهاند. همچنین در مناظره و گفتوگو با عالمان دیگر ادیان و مکاتب مختلف زمان خود نیز، از عقل برای غلبه بر آنان بهره فراوانی برده‌اند.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Rational Interpretation Methodology in Imam al-Riḍā’s (A.S.) Exegetical Attitude
نویسندگان [English]
- Muhsin Namju 1
- Mujtaba Nawruzi 2
چکیده [English]
The present study raises the question as to what methods Imam al-Riḍā (A.S.) employed in interpreting the verses of the Qur’ān with regard to the circumstances governing his era.
It is concluded, by examining Imam al-Riḍā’s (A.S.) exegetical traditions, that his holiness has enjoyed different exegetical methods in explaining the concepts of the Qur’ānic verses, such as interpretation of the Qur’ān through Qur’ān, interpretation of the Qur’ān through tradition, rational and lexical interpretation of the Qur’ān. From among the above methods, the rational interpretation has a special place in the exegetical one of his holiness. While using the Qur’ān as an expressive document, he paid special attention to rational discussion in his ideological and theological debates with scholars of various theological schools of his time. Similarly, in his confrontation with various theological and heretical sects, he would initiate discussions with reliance on the Qur’ānic arguments and its rational analysis and convince the addressees, to such an extent that it can be claimed that due to the special conditions prevailing his era, he would abundantly employ rational arguments.
کلیدواژه‌ها [English]
- Imam al-Riḍā’s (A.S.) exegetical attitude
- exegetical traditions
- interpretation methodology
- rational interpretation
- قرآن کریم، ترجمه آیة‌الله مکارم شیرازی.
- ابن بابویه، محمدبن‌علی، عیون أخبار الرضا7، نشر جهان، تهران، 1378ق.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، توحید صدوق، جامعه مدرّسین حوزه علمیه قم، قم، 1398ق.
- ابن‌حزم، علی بن احمد، الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، تحقیق محمد ابراهیم نصر، شرکت مکتبات عکاظ، ریاض، 1۴02ق.
- اردبیلی، احمد، الحاشیة علی الالهیات، تحقیق احمد عابدی، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1۴17ق.
- ایجی، عبد الرحمن بن احمد، المواقف فی علم الکلام، عالم الکتب، بیروت، بیتا.
- بابایی، علی‌اکبر و دیگران، روش‌شناسی تفسیر قرآن، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه_ سمت، قم_ تهران، 1387ش.
- بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیرالقرآن، بنیاد بعثت، تهران، 1۴1۶ق.
- بحرانی، میثم‌بن‌علی، قواعد المرام فی علم الکلام، مهر، قم، بیتا.
- تفتازانی، مسعودبن‌عمر، شرح المقاصد، تحقیق عبدالرحمن عمیره، رضا، قم، بیتا.
- جمعی از نویسندگان، شرح المصطلحات الکلامیة، آستان قدس رضوی، مشهد، بیتا.
- جوادی آملی، عبد الله، تفسیر تسنیم، تحقیق علی اسلامی، اسراء، قم، بیتا.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، علیبن‌موسی الرضا7 و القرآن الکریم، کنگره جهانی حضرت رضا7، مشهد، 1۴08ق.
- حسن، حسن ابراهیم، تاریخ الإسلام السیاسی و الدینی و الثقافی و الاجتماعی، مکتبة النهضة المصریه، قاهره، 19۴۶م.
- حلی، حسن‌بن‌یوسف، انوار الملکوت فی شرح الیاقوت، تحقیق محمد نجمی، دانشگاه تهران، تهران، 1338ق.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، مناهج الیقین فی أصول الدین، تحقیق یعقوب جعفری، دارالاسوة، قم، 1۴1۵ق.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، کتابفروشی جعفری، مشهد، بیتا.
- حنفی، علی بن علی، شرح العقیدة الطحاویة، مکتبة المؤید، طائف، 1۴01ق.
- رازی، محمد حمصی، المنقد فی التقلید، مؤسسه نشر اسلامی، تهران، 1۴0۴ق.
- راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، دارالعلم_ الدار الشامیه، بیروت، 1۴12ق.
- رضایی اصفهانی، محمدعلی، روش‌ها و گرایش‌های تفسیری قرآن، جامعة المصطفی9، العالمیة، قم، 1387ش.
- سعیدیمهر، محمد، آموزش کلام اسلامی، کتاب طه، قم، 1389ش.
- سیوطی، جلال‌الدین، تفسیر الجلالین، مؤسسة النور للمطبوعات، بیروت، 1۴1۶ق.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، کتابخانه آیة‌الله مرعشی نجفی، قم، 1۴0۴ق.
- شهرستانی، محمد بن عبد‌الکریم، الملل و النحل، تحقیق محمد سید گیلانی، مصطفی البابی، بیروت، 1387ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جامعه مدرّسین حوزه علمیه قم، قم، 1۴17ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق محمد جواد بلاغی، ناصر خسرو، تهران، 1372ش.
- طریحی، فخرالدین، مجمع البیان، تحقیق سید احمد حسینی، کتابفروشی مرتضوی، تهران، 137۵ش.
- طوسی، نصیرالدین، تجرید الأعتقاد، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، بیتا.
- عک، خالد عبدالرحمن، اصول التفسیر و قواعد، دار النفائس، بیروت، 1۴0۶ق.
- عمادالدین، عبدالجبار، شرح الاصول الخمسة، تحقیق عبد الکریم عثمان، مکتبة وهبة، قاهره، 138۴ش.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، تحقیق محمد قاسم، بیجا، بیتا.
- عمید زنجانی، عباسعلی، مبانی و روشهای تفسیر قرآن، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1373ش.
- عیاشی، محمد بن مسعود، کتاب التفسیر، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، چاپخانه علمیه، تهران، 1380ق.
- فخرالدین رازی، محمدبن‌عمر، مفاتیح الغیب، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1۴20ق.
- فیض کاشانی، ملا محسن، تفسیر صافی، تحقیق حسین اعلمی، الصدر، تهران، 1۴1۵ق.
- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لِأحکام القرآن، ناصر خسرو، تهران، 13۶۴ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، اسلامیه، تهران، 13۶2ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار:، اسلامیه، تهران، بیتا.
- مرتضوی، سید محمد، نهضت کلامی در عصر امام رضا7، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد، 137۵ش.
- مرعشی، قاضی نورالله، إحقاق الحق و ازهاق الباطل، آیة‌الله مرعشی نجفی، قم، 1۴0۴ق.
- مظفر، محمدحسن، دلائل الصدق، دار العلم، قاهره، 1399ق.
- معرفت، محمدهادی، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، 1۴19ق.
)