مشکوة

کاشی‌های زرین‌فام حرم امام رضا(ع) سندی از هویت تاریخی شهر مشهد

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، گروه باستان شناسی، تهران، ایران، کارشناس پژوهش موزۀ آستان قدس رضوی

چکیده

کاشی‌های زرین‌فام ازجملۀ نفایس و یکی از مستندات در زمینۀ تاریخ و قدمت حرم حضرت رضا(ع) و شهر مشهد به شمار می‌‌آیند. قسمت عمده‌ای از این کاشی‌ها به قرون ششم تا هشتم هجری تعلق دارند. خوشبختانه بخش زیادی از این کاشی‌ها هنوز در جای خود محفوظ مانده و بخشی نیز، ازجمله محراب‌ها به موزۀ آستان قدس رضوی منتقل شده‌اند. در این مقاله به اختصار، به معرفی کاشی‌های زرین‌فام حرم مطهر، خاستگاه و مراکز ساخت آنها، کاشی‌کاران، مضامین روی کاشی‌ها، سیاحان و مورخانی که این کاشی‌ها را وصف کرده‌اند و وضعیت فعلی کاشی‌ها پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Golden Tiles of the Holy Shrine of Imam al-Riḍā (A.S.)

نویسنده [English]

  • Maytham Jalālī

چکیده [English]

Golden tiles are among the exquisite assets and one of the evidences concerning the history and antiquity of the Holy Shrine of Imam al-Riḍā (A.S.) and the city of Mashhad. A major part of these tiles date back to the 6th/12th to 8th/15th centuries. A large number of these tiles are still preserved in their original places and a number of others, including the niches (miḥrābs), have been transferred to the AQR Museum. This article briefly introduces the golden tiles of the Holy Shrine, their origin and place of manufacture, the tile workers, the tiles themes, the tourists and the historians who have described them, and the present condition of the tiles.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Holy Shrine of Imam al-Riḍā (A.S.)
  • golden tile
  • the Seluks
  • Ilkhaniods
  1. آستان قدس دیروز و امروز، آستان قدس، مشهد.
  2. ابن بطوطه، محمد بن عبدالله، رحلة ابن بطوطه، دار صادر، بیروت، 1412ق/ 1992م.
  3. احتشام کاویانیان، محمد، شمس‌الشموس، مشهد، 1355ش.
  4. اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان،  مطلع‌الشمس، ج 1و2، به اهتمام تیمور برهان لیمودهی، فرهنگ‌سرا، تهران، 1362ش.
  5. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، مرآةالبلدان، به کوشش عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، تهران، 136(ع)ش.
  6. ایمان‌پور، محمد تقی؛ ظهیر ، صیامیان گرجی، «بررسی پیشینه یک اثر معماری در حرم رضوی: کتیبه‌های سنجری»، در مطالعات تاریخ اسلام، سال دوم، شماره‌ 4، 1389ش.
  7. بروشور محراب‌های زرین‌فام، معاونت موزه‌های آستان قدس رضوی، مشهد، 1388ش.
  8. جلالی، میثم (1392)، پیمایش.
  9. خراسانی، محمدهاشم منتخب‌التواریخ، تصحیح ابوالحسن شعرانی، کتاب‌فروشی اسلامیه، تهران، 134(ع)ش.
  10. خواندمیر، غیاث الدین، حبیب السیر، تصحیح محمد دبیر سیاقی، تهران: خیام، 1353ش.
  11. دانشنامه ایرانیکا به آدرس الکترونیکی:
  12. سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، عکس‌های شماره 24610 و 8326.
  13. سیدی، مهدی (13(ع)8)، تاریخ شهر مشهد، مشهد: شهرداری مشهد با همکاری انتشارات جامی.
  14. عطاردی، عزیزالله، تاریخ آستان قدس رضوی، عطارد، تهران، 13(ع)1ش.
  15. فیض، عباس، بدر فروزان، قم، 1324ش.
  16. قوچانی، عبدالله، احادیث کاشی‌های زرین‌فام هشت‌گوش و هشت‌ضلعی حرم امام رضا(ع)، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز  اسناد آستان قدس رضوی، زیر چاپ.
  17. مصطفوی، محمدتقی، «آستان مقدس حضرت رضا(ع) و شهریاران ایران»، در «اطلاعات ماهانه»، شماره 6(ع)، 1332ش.
  18. مولوی، عبدالحمید، کاشی‌های ازارۀ حرم مطهر رضوی، نامۀ آستان قدس، شماره مخصوص.
  19. مؤتمن، علی، راهنما یا تاریخ آستان قدس، مشهد، 1348ش.
  20. واتسون، الیور ، سفال زرین‌فام ایرانی، ترجمۀ شکوه ذاکری، تهران، 1382ش.
  21. http://www.iranicaonline.org/articles/astan-e-qods-e-razawi
  22. Porter. Venetia (1995),  Islamic Tiles, Published by British Museum Press.
  23. Pope. A. Arthur (ed) (19(ع)(ع)), A Survey of Persian Art: From Prehistoric Times to the Present, Vol. III, Soroush Press, Tehran.
 

مشکوة

دوره 32، شماره 2 - شماره پیاپی 119
تابستان 1392
صفحه 138-156