مشکوة

کاوشی نو دربارة مجمل در قرآن

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکترای تفسیر تطبیقی دانشگاه قم و مربی پاره‌وقت دانشگاه آزاد واحد شیراز

چکیده

بیشتر مفسران، اصولیون و پژوهشگران قرآنی معتقدند در قرآن کلام مجمل وجود دارد، در حالی که به نظر می‌رسد این سخن، با آیاتی که قرآن را مبین معرفی کرده در تناقض بوده، با بلاغت قرآن و اصل تفهیم مخاطب ناسازگار است.
این پژوهش در صدد رفع این تناقض می‌باشد. بر این اساس، با تطبیق شواهد و موارد مورد استناد مدعیان اجمال قرآن با تعریف اصولی مجمل به تحلیل و نقد شواهد و موارد پرداخته می‌شود. آیات دالّ بر روشنگری قرآن نیز مورد بررسی قرار گرفته تا چگونگی روشنگری قرآن مشخص شود.
بدین‌سان دیدگاهی ارائه می‌شود که قائل به اجمال در قرآن بوده، اما اجمالی که با تعاریف اصولیون از مجمل همسویی ندارد. بر این اساس، وجود برخی از مجملات در قرآن نه تنها با فصاحت و بلاغت و اصل تفاهم در تخاطب ناسازگار نبوده، بلکه از فنون بلاغی شمرده می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A New Survey on the Succinct in the Qur’ān

نویسنده [English]

  • Fātima Mūsawī

چکیده [English]

Most of the exegetes, legal theorists (utūlīs), and the Qur’ānic researchers believe that there are succinct (mujmal) words in the Qur’ān; whereas, it seems that this view is in contradiction to the verses introducing the Qur’ān as manifest and is incompatible with the eloquence of the Qur’ān and the principle of tafhīm (causing the addressee to understand). This research is intended to resolve this contradiction. Accordingly, the evidences and instances are analyzed along with a comparison between the evidences and instances on which the claimants of the succinctness in the Qur’ān relied and the utūlī definition of succinct. The verses denoting the enlightenment of the Qur’ān are also examined so as to specify the way the Qur’ān is enlightening. 
Thus, a viewpoint is presented here that maintains the succinctness in the Qur’ān, but a succinctness that is not homogeneous with the utūlī definition of succinct; thus some succinct statements and words in the Qur’ān are not only not incompatible with eloquence, rhetoric excellence, and the principle of tafhīm, but are regarded as among the arts of rhetoric, as well.

کلیدواژه‌ها [English]

  • succinct
  • succinctness
  • manifest
  1. آخوند خراسانى، محمدکاظم بن حسین، کفایة الأصول، قم، مؤسسة آل البیت، 1409ق.
  2. ابن ابی‌حاتم رازی، عبد الرحمان بن محمد، الجرح والتعدیل، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1271ق.
  3. ابن جزى غرناطى، محمد بن احمد، التسهیل لعلوم التنزیل، بیروت، شرکت دار الارقم بن ابى الارقم، 1416 ق.
  4. ابن خلکان، شمس الدین احمد بن محمد، وفیات الأعیان وأنباء أبناء الزمان، تحقیق إحسان عباس، بیروت، دار صادر، 1390-1394م.
  5. ابن عطیه اندلسى، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1422 ق.
  6. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت ؛ دار صادر، 1414 ق.
  7. بلخى، مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت، دار إحیاء التراث، 1423 ق.
  8. تمیمی، محمد بن عبد الوهاب، موسوعة أصول الفقه، تحقیق عبد العزیز بن زید الرومی، الریاض؛ جامعة الإمام محمد بن سعود، 1206ق.
  9. حکیم، محمد باقر، علوم القرآن، بغداد (محاضرات وی در دانشکدة اصول دین)، نرم افزار المکتبة الشاملة.
  10. حلی، جمال‌الدین حسن بن یوسف، مبادئ الوصول إلى علم الاصول، قم، چاپخانه علمیه، 1404ق.
  11. خمینی، سید مصطفى، تحریرات فی الأصول، مؤسسة تنظیم آثار امام خمینی1، 1418ق.
  12. خویى، سید ابو القاسم، دراسات فی علم الأصول، قم، مؤسسة دائرة‌المعارف فقه اسلامى، 1419ق.
  13. ــــــــــــــ ، محاضرات فی اصول الفقه، تحقیق محمد اسحاق فیاض، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1419ق.
  14. دروزة، محمد عزت، التفسیر الحدیث، قاهره، دار إحیاء الکتب العربیه، 1383ق.
  15. درویش، محیى الدین، اعراب القرآن و بیانه، سوریه، دارالارشاد، 1415 ق.
  16. دعاس، حمیدان قاسم، ‏اعراب القرآن الکریم، دمشق، دارالمنیر و دارالفارابى، 1425ق.
  17. دمشقی، عبدالقادر بن بدران، المدخل إلى مذهب الإمام أحمد بن حنبل، تحقیق عبدالله بن عبد المحسن الترکی، چاپ دوم: بیروت، مؤسسة الرساله، 1401ق.
  18. رازی جصاص، احمد بن علی، الفصول فی الأصول، تحقیق عجیل جاسم النشمی، کویت، وزارة الأوقاف والشؤون الإسلامیه، 1405-1414ق.
  19. رازی، محمد بن عمر، المحصول فی علم الأصول، تحقیق طه جابر فیاض العلوانی، الریاض، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیه، بی‌تا.
  20. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دارالعلم، الدار الشامیه، 1412 ق.
  21. زرکشی، بدر الدین محمد بن بهادر، البحر المحیط فی أصول الفقه، تحقیق محمد محمد تامر، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق.
  22. زمخشرى، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407 ق.
  23. سبحانی، جعفر، المناهج التفسیریة فی علوم القرآن، چاپ دوم: قم، مؤسسة الإمام الصادق7، 1422 ق.
  24. سمرقندى، نصر بن محمد، بحرالعلوم، بی‌جا، بى‌تا.
  25. سیوطی، عبد الرحمان بن ابی‌بکر، الإتقان فی علوم القرآن، تحقیق محمد أبو الفضل إبراهیم، مصر، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1394ق.
  26. سیوطی، جلال‌الدین، الدرّ المنثور فى التفسیر المأثور، قم، کتابخانه آیة الله العظمی مرعشى نجفى، 1404ق.
  27. شوکانی، محمد بن علی، إرشاد الفحول إلی تحقیق الحق من علم الأصول، تحقیق أحمد عزو عنایه، دمشق، دار الکتاب العربی، 1419ق.
  28. طباطبائی حکیم، محمد سعید، المحکم فی أصول الفقه، قم، مؤسسة المنار، 1414 ق.
  29. طباطبایى، سید محمدحسین، المیزان فى تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعة مدرّسین حوزه علمیه قم، 1417 ق.
  30. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، 1372 ش.
  31. طبرى، محمد بن جریر، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفه، 1412ق.
  32. طریحى، فخر الدین، مجمع البحرین، تهران، کتابفروشى مرتضوى، 1375ش.
  33. طوسى، محمد بن حسن، التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربى، بى‌تا.
  34. طوفی حنبلی، سلیمان بن عبد القوی، إیضاح البیان عن معنى أم القرآن، تحقیق علی حسین البواب، بی‌جا، ثقافة الدینی، 1419ق.
  35. ـــــــــــــــ ، شرح مختصر الروضه، تحقیق عبدالله بن عبدالمحسن الترکی، بی‌جا، مؤسسة الرساله، 1407ق.
  36. عراقی، ضیاء الدین، مقالات الأصول، تحقیق محسن العراقی و منذر الحکیم، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1414ق.
  37. فتوحی، تقی الدین محمد بن أحمد، شرح الکوکب المنیر، تحقیق محمد الزحیلی و نزیه حماد، چاپ دوم: بی‌جا، مکتبة العبیکان، 1418ق.
  38. فخر رازى، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربى،  1420ق.
  39. قرشى، سید على‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الإسلامیه، 1371ش.
  40. قمی، میرزا ابوالقاسم، قوانین الاصول، قم، کتابفروشى علمیّه اسلامیّه، 1378ق.
  41. گلپایگانی، سید محمدرضا، افاضة العوائد تعلیق على درر الفوائد، قم، دار القرآن الکریم، 1410ق.
  42. مصطفوى، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360ش.
  43. مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، چاپ چهارم: قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، 1370ش.
  44. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، تفسیر القرآن المجید، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، ‏1424 ق‏.
  45. نائینى، محمد حسین، أجود التقریرات، قم، انتشارات مصطفوى، 1368ش.
  46. نحاس، احمد بن محمد، اعراب القرآن (نحاس)، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1421ق.
  47. نکونام، جعفر، درآمدی بر معنا شناسی قرآن، قم، انتشارات دانشکده اصول دین، 1390ش.
  48. یوسفی غروی، محمدهادی، موسوعة التاریخ الاسلامی، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1417ق.
مشکوة

دوره 31، شماره 4 - شماره پیاپی 117
زمستان 1391
صفحه 62-84