مشکوة آسیب‌شناسى روش تفسیر ادبى
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
چکیده
یکی از کهن‌ترین و اصیل‌ترین و در عین حال اثرگذارترین روش‌های تفسیر قرآن، روش تفسیر ادبی است. مقصود ما از تفسیر ادبى تفسیر کردن کلام خدا با تکیه بر علوم زبان عربى یا علوم ادبى است. اما به دلیل انعطاف‌ها و لغزندگی‌هایی که ویژگی طبیعی هر زبانی است، زمینه استفاده نادرست از علوم ادبى یکی از مهم‌ترین عوامل انحراف تفسیر از مسیر صحیح و سردرآوردن به وادى تفسیر به رأى و تحریف معنوى قرآن به‌شمار می‌آید. در مقاله حاضر پنج آسیب مهم روش تفسیر ادبی قرآن که در عموم تفاسیر ادبی وجود دارد بررسی شده است:
1. نقل و بیان وجوه مختلف اعرابى بدون نقد و بررسى کافى. 2. ذکر معانى متعدد و مختلف بدون نقد و بررسى کافى و ترجیح آن‌ها. 3. افراط در تأویل ادبى آیات با تأویل‌هاى نادرست. 4. نادیده گرفتن تفاوت‌هاى معنایى کلمات قریب‌المعنی. 5. توجه نکردن به معناى دقیق واژگان در عصر نزول. وجود این آسیب‌ها و پی‌آمدهای آن‌ها در تفسیر ضرورت دوچندان اهتمام به آسیب‌شناسی تفاسیر ادبی و به‌طور کلی تفسیر را به عنوان یک وظیفه خطیر آشکار می‌سازد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Pathology of Literary Interpretation Method
نویسنده [English]
- Sayyid Mahmūd Tayyib Husaynī
چکیده [English]
What we mean by literary interpretation is to interpret the Word of God with an emphasis on Arabic language or literary sciences; however, due to the flexibility and slipperiness which are the natural features of any language, the ground for incorrect use of literary sciences is one of the important factors for the interpretations to deviate from the right course and wind up in interpretation by personal opinion and spiritual interpretation of the Qur’ān. In the present article five significant methodical defects of literary interpretation which exist in most of such interpretations are closely examined. The existence of these defects and their consequences in interpretation demands endeavor in purging literary interpretations and interpretations in general as a crucial duty.
کلیدواژه‌ها [English]
- literary interpretation
- pathology of interpretation
- literary ta’wīl
- literary interpretation method
- ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، مقدمة ابن خلدون، بیروت، دارالکتاب العربی، 1425ق.
- ابن قتیبه، تأویل مشکل القرآن، تحقیق السید احمد صقر، بی‌جا، المکتبة العلمیه، بی‌تا.
- ابن الانبارى، عبدالرحمن، البیان فى غریب اعراب القرآن، بیروت، دارالارقام بن الارقم، بى‌تا.
- ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر والتنویر، بى‌جا، بى‌نا، بى‌تا.
- ابن عطیه، عبدالحق، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1422ق.
- ابن کثیر، اسماعیل، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1419ق.
- ابن هشام، مغنى اللبیب، قم، منشورات مکتبة آیة‌الله العظمى المرعشى النجفى، 1404ق.
- ابوالبقاء العکبرى، التبیان فى اعراب القرآن، بیروت، دارالفکر، 1421ق.
- ابوالبقاء العکبرى، املاء ما مَنّ به الرحمن، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1399ق.
- ابوحیان، البحر المحیط، بیروت، دارالفکر، 1420ق.
- ابوعبیده معمر بن مثنى، مجاز القرآن، بیروت، مؤسسة الرساله، 1410ق.
- الخالدی، صلاح عبدالفتاح، التفسیر و التأویل فی القرآن، اردن، دارالنفائس، 1416ق.
- الکلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، بی‌تا.
- برگ‌نیسی، کاظم، تأملی در تشبیه آیه 31 سوره حج، مجلة گلستان قرآن، شماره 109-112، دورة جدید، سال چهارم.
- بنت الشاطى، اعجاز بیانى، ترجمه حسین صابرى، تهران، شرکت انتشارات علمى و فرهنگى، 1376ش.
- بنت الشاطى، الاعجاز البیانى للقرآن و مسائل نافع بن الأزرق، قاهره، دارالمعارف، 2004م.
- بیضاوى، عبدالله بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیروت، دار احیاء التراث العربى، 1418ق.
- حاجى خلیفه، مصطفى بن عبدالله، کشف الظنون عن اسامى الکتب والفنون، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1413ق.
- حیدرى، السیدکمال، تأویل القرآن، النظریة والمعطیات، ایران، دار فراقد، 1426ق.
- درویش، محیی‌الدین، اعراب القرآن و بیانه، سوریه، دارالارشاد، 1415ق.
- راغب اصفهانى، المفردات، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء تراث الجعفریه، بى‌تا.
- راغب اصفهانى، مقدمة جامع التفاسیر، کویت، دارالدعوه، 1405ق.
- رشید رضا، المنار، الطبعة الثالثه، دارالفکر، بى‌جا، بى‌تا.
- رفیده، ابراهیم عبدالله، نحو و کتب التفسیر، طرابلس، الدار الجماهیریه، 1399ق.
- زجاج، ابراهیم بن السرى، اعراب القرآن المنسوب الى الزجاج، تحقیق ابراهیم ابیارى، بیروت، دارالکتاب المصرى، 1420ق.
- زجاج، ابراهیم بن السرى، معانى القرآن و اعرابه، قاهره، دارالحدیث، 1418ق.
- زرقانى، محمد عبدالعظیم، مناهل العرفان فى علوم القرآن، بیروت، دارالمعرفه، 1420ق.
- زرکشى بدرالدین، البرهان فى علوم القرآن، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالجیل، 1408ق.
- زمخشرى، کشاف، بیروت، دارالکتاب العربى، 1407ق.
- زیر نظر حداد عادل، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامى، 1382ش.
- سالم مکرم، عبدالعال، الترادف فى الحقل القرآنى، بیروت، مؤسسة الرسالة ناشرون، 1422ق.
- سعدى، عبدالقادر عبدالرحمن، اثر الدلالةالنحویةواللغویة فى استنباط الاحکام الشرعیه، بی‌جا، بی‌نا، 1406ق.
- سمین حلبى، الدرّ المصون فى علوم الکتاب المکنون، دمشق، دارالقلم، 1406ق.
- سیوطى، الاتقان فى علوم القرآن، دمشق، دار ابن کثیر، 1416ق.
- سیوطى، الدرّ المنثور فى تفسیر المأثور، قم، کتابخانه آیة‌الله مرعشى نجفى، 1404ق.
- شاکر، روش‌هاى تأویل قرآن، قم، بوستان کتاب، 1376.
- شیخ طوسى، محمد بن حسن، التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربى، بى‌تا.
- شیخ طوسى، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، بیروت، دارالاضواء، 1413ق.
- طباطبایى، سید محمدحسین، المیزان فى تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1417ق.
- طبرسى، جوامع الجامع، تهران، انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم، 1377ش.
- طبرى، محمد بن جریر، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، 1412ق.
- عالم سبیط النیلى، النظام القرآنى، بیروت، دارالمحجة البیضاء، 1427ق.
- فراء، ابوزکریا یحیى بن زیاد، معانى القرآن، مصر، دارالمصریة للتألیف والترجمه، بى‌تا.
- قرطبى، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران، انتشارات ناصرخسرو، 1364ش.
- کامل على سعفان، المنهج البیانى فى تفسیر القرآن الکریم، مصر، مکتبة الانجلو المصریه، 1981م.
- مرکز فرهنگ و معارف قرآن کریم، دایرة المعارف قرآن کریم، قم، بوستان کتاب، 1383ش.
- مصطفوى، حسن، التحقیق فى کلمات القرآن، تهران، وزارة الثقافه والارشاد الاسلامى، 1417ق.
- معرفت، محمدهادى، التأویل فى مختلف المذاهب والآراء، طهران، المجمع العالمى للتقریب بین المذاهب الاسلامیه، 1427ق.
- مکی بن ابی‌طالب، مشکل اِعراب القرآن، بی‌جا، مؤسسه تحقیقاتی و انتشاراتی نور، 1362ش.
- منجد، محمد نورالدین، الترادف فى القرآن الکریم، دمشق، دارالفکر، 1419ق.
- نحاس، ابوجعفر، اعراب القرآن، بیروت، منشورات محمدعلى بیضون ـ دارالکتب العلمیه، 1421ق.
- نیشابورى، محمود بن ابى‌الحسن، ایجاز البیان عن معانى القرآن، بیروت، دارالغرب الاسلامى، 1995م.
- هدایت، شهرام، بررسى زبان‌شناختى واژه‌هاى قرآن کریم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى، 1384ش.
)