مشکوة

چیستی متعلّق «همّت به و همّ بها» و معنای «سوء» و «فحشاء» در آیۀ 24 سورۀ یوسف

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد

2 عضو هیئت تحریریه

چکیده

مفسّران دربارۀ چیستی متعلّق «همّت به» و «همّ بها» و نیز دو واژۀ «سوء» و «فحشاء» در آیۀ 24 سورۀ یوسف(ع) اختلاف دارند. گروهی معتقدند «همّ» از طرف یوسف(ع) و زلیخا و یا فقط یوسف(ع) به ضرب و قتل بود و لذا عموم قائلان به این نظر، «سوء» را به ضرب و قتل، و «فحشاء» را به زنا معنا نموده­اند. عده­ای معتقدند متعلّق هر دو «همّ»، زناست و «سوء» و «فحشاء» نیز به همین قضیه برمی­گردد؛ البته «همّ» از طرف زلیخا به فعلیت رسید، ولی از جانب یوسف(ع)به سبب دیدن «برهان ربّ» به فعلیت نرسید. دربارۀ هر دو تفسیر روایاتی نقل شده است. پژوهۀ حاضر با روشی توصیفی_ تحلیلی، کوششی است در نقد و بررسی اختلاف مفسّران در مسئلۀ یادشده و ارائۀ راهکاری برای حل این اختلاف و رسیدن به مقصود آیه با خوانشی قرآنی. این نوشتار نیز اگرچه تفسیر دوم را ترجیح می­دهد، دلایل و شواهد عرضه‌شده توسط قائلان به هر یک از دو نظر را ناکافی دانسته، حل مسئله را در خود قرآن جستجو می­کند. بدین منظور، رسیدن به معنای صحیح از طریق سیاق و ظاهر آیات سورۀ یوسف(ع) و دیگر آیات قرآن کریم صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

What Are the Reference of "She Verily Desired Him and He Would Have Desired Her" and the Meaning of "Evil" and "Lewdness" in Verse 24 of Yūsuf Surah?

نویسندگان [English]

  • Hossein Barati 1
  • Abbas Ismailizadeh 2

چکیده [English]

Commentators disagree on the reference of "She Verily Desired Him and He Would Have Desired Her" as well as the two words "evil" and "Lewdness " in verse 24 of Yūsuf Surah. Some believe that "Desired" was used by Yūsuf and Zuleikha, or only by Yūsuf, meaning beat and kill, and therefore they translate "evil" to beat and kill, and"Lewdness" to adultery. Some believe that both "desired" are adultery, and "evil" and "lewdness" return to the same issue; Of course, "desired" came to action on behalf of Zuleikha, but not on the part of Yūsuf due to the "argument of the Lord." Narrations have been narrated about both interpretations. The present study, with a descriptive-analytical method, is an attempt to critique and interpret the different opinions of the commentators and to provide a solution to resolve this difference and to reach the purpose of the verse with Qur'anic approach. Although this article prefers the second interpretation, it considers the reasons and evidences provided by those who believe in either of the two views are insufficient and seeks to solve the problem in the Qur'an itself. To this end, the correct meaning has been reached through the context and form of the Yūsuf Surah verses and other verses of the Holy Qur'an.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Yūsuf surah
  • she verily desired him and he would have desired her
  • Evil
  • Lewdness
  • context of verses
  • Zuleikha
  1. قرآن کریم.
  2. ابن­اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان، قم، چاپ چهارم، 1367ش.
  3. ابن­درید، محمد بن حسن،  جمهرة اللغه، دار العلم للملایین‏، بیروت، 1988م.
  4. ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغه، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1421ق.
  5. ابن­عجیبه، احمد بن محمد، تفسیر البحر المدید، دکتر حسن عباس زکی، قاهره، 1419ق.
  6. ابوالفتوح رازى، حسین ­بن ­على، روض ­الجنان و روح ­الجنان فی تفسیر القرآن، بنیاد پژوهش‌هاى اسلامی، مشهد، 1408ق.
  7. ایزدی مبارکه، کامران، شروط و آداب تفسیر و مفسّر، امیرکبیر، تهران، 1376ش.
  8. بابایی، علی‌اکبر و همکاران، روش­شناسی تفسیر قرآن کریم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه،  قم، چاپ چهارم، 1388ش.
  9. ­­­­­­____________، مکاتب تفسیری، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1389ش.
  10. بحرانی، سید هاشم، تفسیر البرهان، بنیاد بعثت، تهران، 1416ق.
  11. بغدادى، علاءالدین على بن محمد، لباب ­التأویل فی معانی ­التنزیل؛ تفسیر الخازن، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1415ق.
  12. بیضاوی، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1418ق.
  13. جرجانى، ابوالمحاسن حسین بن حسن، جلاء الاذهان و جلاء الاحزان؛ دانشگاه تهران، تهران، 1377ش.
  14. جعفرى، یعقوب، تفسیر کوثر (سورۀ حمد تا طه)، بی­جا، بی­تا.
  15. جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، مرکز نشر اسراء، قم، 1378ش.
  16. حسنی ابوالمکارم، محمود بن محمد، دقائق­ التأویل و حقائق­ التنزیل، نشر میراث مکتوب، تهران، 1381ش.
  17. حسینی شیرازی، سید محمد، تقریب القرآن إلى الأذهان، دار العلوم، بیروت، 1424ق.
  18. حقى بروسوى، اسماعیل، تفسیر روح ­البیان، دار الفکر، بیروت، بی­تا.
  19. رازى، محمد بن عمر، مفاتیح ­الغیب، دار احیاء التراث العربى، بیروت، 1420ق.
  20. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن‏، دار القلم‏، بیروت، 1412ق.
  21. رشیدرضا، محمد، تفسیر ­المنار، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1990م.
  22. زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، دار الکتب العربی، بیروت، چاپ سوم، 1407ق.
  23. سبحانی، جعفر، «تفسیر آیات مشکله قرآن»، مجله مکتب اسلام، سال 74، شمارۀ 4، 1388ش.
  24. سبزوارى نجفى، محمد بن حبیب­الله، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، 1406ق.
  25. سیوطی، جلال­الدین، الإتقان فی علوم القرآن‏، دار الکتب العربی، بیروت، 1421ق.
  26. شبّر، سید عبدالله، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، انتشارات مکتبة الألفین، کویت، 1407ق.
  27. شیبانی، محمد بن حسن، نهج­ البیان عن کشف معانى القرآن، بنیاد دایرة المعارف اسلامى، تهران، 1413ق.
  28. صدوق، ابن­بابویه، الامالی، انتشارات کتابچی، تهران، چاپ ششم، 1376ش.
  29. ___________، علل ­الشرایع، کتاب‌فروشى داورى‏، قم، 1385ش.
  30. ___________، عیون أخبار ­الرضا، نقش جهان، تهران، 1378ق.
  31. طباطبایى، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن الکریم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ چهاردهم، 1417ق.
  32. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع­ البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات ناصرخسرو، تهران، چاپ سوم، 1372ش.
  33. طبری، محمد بن جریر، جامع ­البیان فی تأویل القرآن، تحقیق احمد محمد شاکر، مؤسسة الرساله، 1420ق.
  34. طریحى، فخر­الدین بن محمد، مجمع ­البحرین، نشر مرتضوی، تهران، چاپ سوم، 1375ش.
  35. طیب، عبدالحسین، اطیب ­البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات اسلام، تهران، چاپ دوم، 1378ش.
  36. فراهیدى، خلیل بن احمد، العین، نشر هجرت، قم، چاپ دوم، 1409ق.
  37. فضل الله، سید محمد حسین، من وحی القرآن، دار الملاک للطباعة و النشر، بیروت، چاپ دوم، 1419ق.
  38. فیض کاشانى، ملامحسن، تفسیر الصافی، انتشارات­ الصدر، تهران، چاپ دوم، 1415ق.
  39. قرشی بنایی، سید علی­اکبر، تفسیر احسن­ الحدیث؛ بنیاد بعثت، تهران، چاپ سوم، 1377ش.
  40. _______________، قاموس قرآن؛ دار ­الکتب الاسلامیه‏، تهران، چاپ ششم، 1371ش.
  41. قطب، سید، تفسیر فی ظلال القرآن، دار الشروق، بیروت، چاپ هفدهم، 1412ق.
  42. قمى مشهدى، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، تهران، 1368ش.
  43. مدنی، علی خان بن احمد، الطراز الاول، مؤسسه آل البیت؟عهم؟ لاحیاء التراث، مشهد، 1384ش.
  44. مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، دار ­الکتب الاسلامیه، تهران، 1374ش.
  45. مصطفوی، حسن، التحقیق فى کلمات القرآن­ الکریم‏، دار ­الکتب العلمیه و مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، بیروت، 1430ق.
  46. نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال­ الحدیث‏، نشر فرزند مؤلف، تهران، 1414ق.
مشکوة

دوره 38، شماره 4 - شماره پیاپی 145
زمستان 1398
صفحه 33-56