مشکوة

مبانی سنخ‌شناسی در قرآن کریم

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشگاه ایلام

2 استادیار گروه اجتماعی دانشگاه ایلام

3 دانشجوی دکترا

چکیده

 «سنخ‌شناسی»یکی از روش‌های تبیین مباحث در علوم مختلف است که از آن به طور گسترده در قرآن کریم استفاده شده است. در این پژوهش به روش توصیفی_ تحلیلی «مبانی» و «اصولی» که قرآن کریم بر اساس آن‌ها سنخ‌ها را تعریف و از یکدیگر متمایز کرده، بررسی شده است. قرآن کریم در گونه‌سازی چهار مبنای اساسی دارد. مبنای سنخ‌شناسی فرهنگی، حاکمیت ارزش‌های توحیدی و دوری از سنت‌گرایی (تبعیت از گذشتگان) است. سنخ‌های اجتماعی، بر مبنای نظارت اجتماعی و عدم بی‌تفاوتی افراد نسبت به یکدیگر بنا شده است. همچنین مبنای سنخ‌شناسی سیاسی، «قدرت» و «هجرت» است و سنخ‌‌های اقتصادی، بر مبانی «انصاف در توزیع» و «اعتدال در مصرف» تبیین شده است. در سنخ‌شناسی تمایزها بیشتر آشکار می‌گردد. به همین دلیل قرآن کریم به منظور دستیابی به «شناخت» بیشتر مخاطبان، روش طبقه‌بندی و گونه‌شناسی را برگزیده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Typology Essentials in the Holy Qur’an

نویسندگان [English]

  • Sohrab Morovvati 1
  • Behrooz Sepidnameh 2
  • sedigheh karami 3

چکیده [English]

"Typology" is a method to explaining discussions in various sciences, which has been widely used in the Holy Qur'an. In this study, the "essentials" and "principles" on the basis of which the Holy Qur'an has defined and distinguished different types of typology have been studied in descriptive-analytical method. The Holy Qur'an has four basic principles in typology. The basis of cultural typology is the rule of monotheistic values and the avoidance of traditionalism. Social types are based on social supervision and how people take care to each other. Also, the basis of political typology is "power" and "migration", and economic types are explained on the basis of "fairness in distribution" and "moderation in consumption". In typology, the distinction becomes obvious. For this reason, in order to know more about the audience, the Holy Qur'an chose the classification and typology.

کلیدواژه‌ها [English]

  • verse typology
  • typology essentials
  • cultural types
  • social types
  • political types
  • economic types
  1. قرآن کریم.
  2. نهج‌البلاغه.
  3. ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی، معالم العلماء، چاپخانه حیدریه، نجف، 1380ق.
  4. ابن فارس، ابو الحسین احمد، معجم مقاییس اللغه، بی­نا، بی‌جا، 1404ق.
  5. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسانالعرب،  دار صادر، بیروت، 1414ق.
  6. ابن‏عاشور، محمدطاهر،  تفسیر التحریر و التنویر، مؤسسة التاریخ العربی، بیروت، 1420ق.‏
  7. ابن‏کثیر، اسماعیل بن عمر،  تفسیر القرآن العظیم، دار الکتب العلمیه، منشورات محمدعلی بیضون، بیروت، 1419ق.
  8. ابوالفتوح رازى، حسین بن على‏، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن‏، بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى، مشهد، 1408ق.
  9. انصاری، ابن هشام، مغنی اللبیب، مکتبة سیدالشهداء، قم، 1392ق.
  10. ایزوتسو، توشیهیکو، مفاهیم اخلاقی_  دینی در قرآن مجید، ترجمه فریدون بدره‌ای، انتشارات فرزان روز، تهران، 1394ش.
  11. آخوندی، محمد باقر، «سنخ شناسی نفاق در قرآن کریم (بررسی جامعه‌شناختی پدیده نفاق)»، نشریه آموزه‌های قرآنی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شمارۀ 20، 1393ش، ص53_  76.
  12. آقابخشی، علی و مینو افشاری‌راد، فرهنگ علوم سیاسی، تهران، انتشارات چاپار، تهران، 1383ش.
  13. آلوسى، محمود بن عبدالله،‏ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بی‌جا، 1270.
  14. آوتویت، ویلیام و تام باتامور، فرهنگ علوم اجتماعی قرن بیستم، ترجمۀ حسن چاوشیان، نشر نی، تهران، 1392ش.
  15. بختیاری، شهلا،  فاطمه جمیلی و قاسم بیت اصغری، «سنخ‌شناسی رفتار سیاسی مخالفان امام علی؟ع؟ در دورۀ خلافت»، نشریۀ مطالعات تاریخ فرهنگی، شمارۀ 8، 1390ش، ص 1_ 26.
  16. ثعلبى، احمد بن محمد، الکشف و البیان، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1422ق.
  17. جعفریان، رسول،  تاریخ سیاسی اسلام، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1373ش.
  18. حسن، عباس، النحو الوافی، دار المعارف، مصر، 1966م.
  19. خسروانى، علیرضا،  تفسیر خسروى، کتاب‌فروشى اسلامیه، تهران، 1390 ق.
  20. دورکیم، امیل، قواعد روش جامعه‌شناسی، ترجمۀ علی کاردان، دانشگاه تهران، تهران، 1383ش.
  21. دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامۀ دهخدا، مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران، 1377ش.
  22. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دار العلم، بیروت، 1412ق.
  23. رضایی اصفهانی، محمد علی، «تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ زمانه»، مجلۀ معرفت، شمارۀ 26، 1377ش، ص 44_53.
  24. رفیع‌فر، جلال‌الدین، «آنتروپی اجتماعی و نقش آن در توسعۀ فرهنگی»،  نامۀ پژوهش فرهنگی، پیش‌شمارۀ 1، 1375ش، ص 57_ 68.
  25. روشه، گی، جامعه‌شناسی تالکوت پارسونز، ترجمۀ عبدالحسین نیک‌گهر، تبیان، تهران، 1376ش. 
  26. زحیلی، وهبه،  التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج‏، دار الفکر، دمشق، 1411ق.
  27. زرکشى، محمد بن عبدالله، ‏ البرهان فی علوم القرآن‏، دار المعرفة، بیروت، 1410ق.
  28. ساروخانی، باقر، درآمدی بر دایرة ‌المعارف علوم اجتماعی، کیهان، تهران، 1375ش.
  29. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1383ش.
  30. شایان‌مهر، علیرضا، دایرة المعارف تطبیقی علوم اجتماعی، کیهان، تهران، 1379ش.
  31. شمیسا، سیروس، بیان، فردوس، تهران، 1375ش.
  32. شوکانى، محمد،  فتح القدیر، دار ابن کثیر، دمشق، 1414ق.
  33. طباطبایی، محمد حسین،  تفسیر المیزان، ‏ترجمۀ محمد باقر موسوی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1374ش.
  34. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان‏، ترجمۀ حسین نوری همدانی، بی‌نا، تهران، بی‌تا.
  35. فخر رازى، محمد بن عمر،  التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1420ق.
  36. فراهیدى، خلیل بن احمد،  کتابالعین، انتشارات هجرت، قم، 1409ق.
  37. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، دار الفکر، 1420ق.
  38. قحف، منذر و سیدحسین میرمعزی، «دین و اقتصاد، نظام اقتصادی اسلام و علم تحلیل اقتصاد اسلامی»، نشریۀ اقتصاد اسلامی، شمارۀ 18، 1384ش، ص 157_ 178.
  39. قرائتی، محسن،  تفسیر نور، مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن، تهران، 1388ش.
  40. قرشی بنایی، علی اکبر، قاموس قرآن، دار الکتب الاسلامیّه، تهران، 1412ق.
  41. ــــــــــــــــــــــــــــــ،  تفسیر احسن الحدیث، بنیاد بعثت، تهران، 1375ش.
  42. قطب، سیّد،  فى ظلال القرآن، دار الشروق، بیروت، 1425ق.
  43. کلاهی، محمد رضا، «دینداری و جهانی‌شدن»، فصلنامۀ انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال هفتم، شمارۀ 24، 1390ش، ص 65_ 93.
  44. گولد، جولیوس و ویلیام ل کولب، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمۀ باقر پرهام، انتشارات مازیار، تهران، 1384ش.
  45. گیدنز، آنتونی،  گزیدۀ جامعه‌شناسی _  ویژه دورۀ کارشناسی، ترجمۀ حسن چاوشیان، نشر نی، تهران، 1390ش.
  46. مصطفوی، حسن،  التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1386ش.
  47. مطهری، مرتضی، مسئلۀ شناخت، انتشارات صدرا، تهران، 1378ش.
  48. مغنیه، محمدجواد،  تفسیر کاشف، ‏ ترجمۀ موسی دانش، بوستان کتاب، قم، 1378ش.
  49. مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1371ش.
  50. میر معزی، سید حسین، ساختار کلان نظام اقتصادی اسلام، انتشارات دانش و اندیشه معاصر، تهران، 1381ش.
  51. میبدى، احمد بن محمد،  کشف الاسرار و عدة الابرار  (معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصارى)، امیرکبیر، تهران، 1371ش.
  52. ورام بن ابی‌فراس، مسعود بن عیسى،‏ مجموعۀ ورّام‏، مکتبة فقیه‏، قم، 1410ق.
مشکوة

دوره 38، شماره 4 - شماره پیاپی 145
زمستان 1398
صفحه 78-101