تاثیر خود بنده انگاری بر تنظیم رفتار ارتباطی بین شخصی در آیات و روایات

نوع مقاله : علمی _ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مدرّسی معارف اسلامی، گرایش مبانی نظری اسلام، دانشگاه فردوسی مشهد.

2 استادیار گروه معارف و الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد (نویسندۀ مسئول).

3 استاد کلام و فلسفه اسلامی، دانشگاه تهران.

4 استادیار گروه روان‌شناسی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه قم.

چکیده

در نظام تربیتی اسلام، سقوط و انحطاط یا کمال و تعالی انسان با رفتار ارتباطی بین‌شخصی او هم­بستگی مستقیم دارد. تنظیم این نوع از رفتارها و شناسایی عوامل آن مورد اهتمام اندیشمندان بوده است. روان‌شناسان جنبه‌­های زیستی، رویدادهای بیرونی، یادگیری و نگرش­‌ها را از عوامل مؤثر بر رفتار ارتباطی بین‌شخصی انسان می‌­دانند. آموزه‌های دینی نیز بر تبیین و تنظیم رفتار انسان تأکید می­‌کنند. در پژوهش حاضر انگاره‌های ذهنی به‌­عنوان عامل زیربنایی در تنظیم رفتار ارتباطی انسان بر پایۀ آموزه‌­های دینی جست‌­وجو شده و به روش ­توصیفی _ ­تحلیلی، نحوۀ شکل‌­گیری خودبنده‌­انگاری به‌عنوان عاملی زیربنایی در تنظیم رفتار ارتباطی انسان شده است. متون دینی با ترویج توحید در مالکیت و ربوبیت و توجه دادن به فقر ذاتی انسان، نیازمندی مطلق به خداوند را در او نهادینه می­‌کنند. درک نیازمندی انسان به خداوند، خودبنده‌­انگاری را در ذهن و اندیشۀ آدمی ایجاد می‌­کند. وجود این انگاره نیز به تحقق نگرش عبودیت در مؤمن انجامیده و با کمک واسطۀ نگرش عبودیت، فرد می‌­تواند بر مبادی رفتاری خود اعمّ از نفس، غرایز و صفات اخلاقی تأثیرگذار باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Effect of "Self-servitude" on Interpersonal Communication in Verses and Traditions

نویسندگان [English]

  • ali kamel rezania 1
  • Seyyed Mahmoud Tabatabai 2
  • Ahad Faramarz Gharamaleki 3
  • Mohammad Reza Salarifar 4
1 PhD student of the Faculty of Islamic Studies, Department of Theoretical Foundations of Islam, Ferdowsi University of Mashhad
2 Assistant Professor, Department of Education and Theology, Ferdowsi University of Mashhad
3 full professor, Islamic Theology and Philosophy, Tehran University
4 Assistant Professor, Psychology Department, Research Institute of Hawzah and University, Qom
چکیده [English]

In the Islamic educational system, human degeneration or perfection has a direct correlation with interpersonal communication behavior. Thinkers have always been concerned about regulating these behaviors and identifying their factors. Psychologists consider biological aspects, external events, as well as learning and attitudes as effective factors on human interpersonal communication behavior. Religious teachings also emphasize the explanation and regulation of human behavior. In this research, mental images are searched as the underlying factor in regulating human communication behavior based on religious teachings. This article examines the formation of Self-servitude as an underlying factor in human communication behavior using a descriptive analytical method. By promoting monotheism in ownership and lordship and paying attention to the human's inherent poverty, religious texts institutionalize his absolute need for God. Self-servitude in human's thought comes from the understanding of man's need for God. This presupposition has led to the realization of the attitude of worship in the believer. With the help of the intermediary of attitude, a person's servitude can affect his behavioral principles, including ego, instincts and moral traits.

کلیدواژه‌ها [English]

  • presupposition
  • self-servitude
  • presupposition formation process
  • behavior principles

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. نهج البلاغه، صبحی صالح، مرکز البحوث الإسلامیة، قم، 1374ش.
  3. آذربایجانی، مسعود و دیگران، روان­شناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1382ش.
  4. آمدی، عبدالواحد، غرر الحکم و درر الکلم، دار الکتب الإسلامیه، قم، 1410 ق.
  5. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دار صادر، بیروت، 1414ق.
  6. برگر، گرین دنیس، آنجا که عقل حاکم است، ترجمۀ حبیب­الله قاسم­زاده، ارجمند، تهران، 1399ش.
  7. بستان، حسین، خانواده در اسلام، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1390ش.
  8. جوادی آملی، عبدالله، توحید در قرآن، نشر اسراء، قم، 1387ش.
  9. اسکات، جولی و آیرن هال، دین و جامعه­شناسی، ترجمۀ افسانه نجاریان، رسش، تهران، 1386ش.
  10. حاجی­صادقی، عبدالله، «فطری بودن گرایش به دین»، قبسات، شمارۀ 36، 1384ش.
  11. حسن­زاده آملى، حسن، دروس معرفت نفس، علمى و فرهنگى، تهران، 1362ش.
  12. خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، مؤسّسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، ۱۳۸۸ش.
  13. خمینی، روح‌الله، کتاب الطهارة، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، ۱۳۸۵ش.
  14. داودی، محمّد، «روش آموزش توحید افعالی در قرآن»، مجلۀ تربیت اسلامی، سال یازدهم، شمارۀ 21، 1394ش.
  15. راغب اصفهانی، حسین بن محمّد، مفردات الفاظ القرآن، دار القلم، بیروت­ـ دمشق، 1412ق.
  16. محمّدی ری­شهری، محمّد، میزان الحکمه، دار الحدیث، قم، 1386ش.
  17. کولگرو، ریچل و دیگران، جنسی­زدگی و خودشیء­انگاری در زنان، ترجمۀ هیئت اندیشه­ورز خانواده، انتشارات حوزۀ علمیۀ خراسان، مشهد، 1399ش.
  18. سالاری­فر، محمّدرضا، خانواده در نگرش اسلام و روان­شناسی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1398ش. 
  19. سیّد بن طاووس، رضی‌الدین، الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرّة فی السنة، المحقّق جواد القیومی الإصفهانی، بوستان کتاب، قم، 1373ش.
  20. سیف، علی­اکبر، روان­شناسی پرورشی: روان­شناسی یادگیری و آموزش، آگاه، تهران، 1386ش.
  21. شجاعی، محمّدصادق، درآمدی بر روان­شناسی تنظیم رفتار، دار الحدیث، قم، 1430ق.
  22. شیخ طوسی، محمّد بن حسن، مصباح المتهجّد، مؤسسة فقه الشیعة، بیروت، 1411ق.
  23. صدرالدین الشیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، طلیعۀ نور، قم، 1428 ق.
  24. طباطبایی، سیدمحمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، انتشارات جامعۀ مدرسین، قم، 1374ش.
  25. طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، مکتبة الحیدریه، نجف، 1385ق.
  26. عظیمه، صالح، معناشناسی واژگان قرآن (فرهنگ اصطلاحات قرآنی)، انتشارات به­نشر، مشهد، 1380ش.
  27. فراستخواه، مقصود، ذهن و همه­چیز؛ طرح­واره­هایی برای زیستن، نشر کرگدن، تهران، 1396ش.
  28. فرامرز قراملکی، احد، از متن­خوانی تا متن‌پژوهشی، حوزۀ علمیۀ خراسان، مشهد، 1399ش.
  29. فرامرز قراملکی، احد، قدرت انگاره­ها، مجنون، تهران، 1395ش.
  30. فرانکن، رابرت، انگیزش و هیجان، ترجمۀ غلامرضا محمودی، نشر نی، تهران، 1398ش.
  31. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، مؤسسة دار الهجرة، قم، 1409ق.
  32. فریدونی، محمّدرضا، «وجدان فقر ذاتی و تأثیر آن در افعال و نگرش انسان از دیدگاه علّامه طباطبایی»، مجلۀ اندیشه­های نوین دینی، سال پنجم، شمارۀ 19، 1388ش.
  33. مردانی، محمدحسین، «ارائۀ بینش و جهان­بینی متعالی در حکایت­های تربیتی قرآن»، پژوهش­نامۀ معارف قرآنی، سال پنجم، شمارۀ 16، 1393ش.
  34. مصباح یزدی، محمّدتقی، آموزش عقاید، سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، 1384ش.
  35. مصباح یزدی، محمّدتقی، اخلاق در قرآن، انتشارات مؤسّسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، 1376ش.
  36. مصباح یزدی، محمّدتقی، خداشناسی، انتشارات مؤسّسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، 1389ش.
  37. مصطفوى، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1368ش.
  38. مصطفوى، حسن، مصباح الشریعه، انتشارات انجمن اسلامى حکمت و فلسفۀ ایران‏، تهران‏، ۱۳۶۰ش.
  39. مطهری، مرتضی، آزادی معنوی، صدرا، تهران، 1390ش.
  40. مطهری، مرتضی، مجموعۀ آثار شهید مطهری، صدرا، تهران، 1390ش.
  41. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، دار الکتب الإسلامیه، تهران، 1374ش.
  42. موسوی­نسب، سیّد محمّدرضا، «ایمان و تأثیر آن بر مبادی رفتار» معرفت، سال یازدهم، شمارۀ 104، 1385ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار