پژوهش حاضر با استفاده از رویکرد ساختاریِ دانشِ معناشناسی در سطح مطالعات درون‌متنی، مفهوم عِصیان در قرآن کریم را بررسی کرده است. بدین منظور، نخست با مروری بر کتب لغت و کاربستهای ریشه (عَصَیَ) در قرآن و سنت تفسیری موجود، تصویری اجمالی از جایگاه این مفهوم در بین لغت‌شناسان و مفسران ارائه شده است. سپس با تحلیل واژگان هم‌نشین و جانشین (عِصیان) به شناسایی مؤلفه‌های بنیادین این مفهوم قرآنی پرداخته شده که نتایج حاصل از این تحلیل، عِصیان را امری تشکیکی و ذومراتب میداند که به‌نوعی جدایی و خروج ناپسند از طاعت مافوقِ رحمان و پرورش‌دهنده اطلاق میشود و در صورت دلالت بر گناه، همراه تکذیب و انکارِ حقانیت نعمت‌ها و وعده‌ها در عین اعتقاد و یقین به صحت آن‌ها میآید. به دنبالِ آن در باب عِصیان منسوب به حضرت آدم روشن ساختهایم که این عِصیان به معنای نوعی خِلاف و خروج است که بر اثر وسوسه‌های شیطانی‌ای رخ‌داده که حامل وعده‌هایی مشابه با وعده‌های الهی بود و مانند شیطان، کافران و فرعون از روی انکار و تکذیب نعمتهای پروردگار نبود. علت وقوع آن نیز تنها خلطی بود که برای آدم پیش آمد. به همین دلیل، پس از پی بردن به خروجِ رخ‌داده، به‌سرعت توبه کرد.
The Structural Semantics of Rebellion Concept in the Qur'an with Emphasis on Its Attribution to Adam (A.S.)
نویسندگان [English]
nasim yusefi1؛ abbas esmaeelizadeh2
2.
چکیده [English]
This research has investigated the concept of rebellion in the Holy Qur'an. In this way, the structural approach of semantics knowledge has been used at intertextual studies. For this purpose, we first review the vocabulary books and the application of the root (عَصَیَ) in the Qur’an and the existing interpretive tradition. Then we present a brief overview of the position of this concept among theologians and commentators. Afterwards, by analyzing the terms of the syntagmatic and associative (عِصیان), we will identify the fundamental components of this Qur’anic concept. The results of this analysis condemn rebelliousness as an analogical and gradational phenomenon, which is in some way inappropriate separation from the supreme Compassionate and Fosterer. If it implies sin, it comes along with denying the righteousness of blessings and promises, while there is a belief in their validity. We have made it clear that Adam’s (A.S.) rebellion was a kind of offense and rebellion, which is the consequence of the satanic temptations that carry promises similar to those of God. It was not a denial like the devil, the unbelievers, and the Pharaoh because they rejected God’s blessings. The reason for Adam’s (A.S.) rebellion was only the misunderstanding that occurred to Adam (A.S.). For this reason, he quickly repented after finding out what happened.
کلیدواژه‌ها [English]
Structural Semantics, syntagmatic and associative Relationships, Concept of Rebellion, Adam (A.S.)
مراجع
قرآن کریم.
آمدی، ابوالحسن على بن ابى على بن محمد بن سالم (631 ق)؛ ابکار الأفکار فی اصول الدین؛ تحقیق: احمد محمد، المهدی؛ قاهره، دارالکتب و الوثا‌ق القومیه، ۱۴۲۴ ق.
ابن سیده، علی بن اسماعیل؛ المحکم و المحیط الأعظم (398-458 ق)؛ محقق و مصحح: عبدالحمید، هنداوى؛ بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اوّل، 1421 ق.
ابن فارس، احمد بن فارس؛ معجم مقاییس اللغه؛ تحقیق / تصحیح: هارون، عبدالسلام محمد؛ قم، مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اوّل، 1404 هـ.ق.
ابن عاشور، محمد بن طاهر (د.14 ق)؛ التحریر و التنویر؛ بیروت، مؤسسة التاریخ، چاپ اوّل،1431 ق.
ابن منظور، محمد بن مکرم (د.711 ق)؛ لسان العرب؛ بیروت، دارالصادر، چاپ سوم، 1414ق.
ازهرى، محمد بن احمد (د.370 ق)؛ تهذیب اللغة؛ بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اوّل، 1421ق.
ایزوتسو، توشیهیکو (د.1993 م)؛ خدا و انسان در قرآن؛ ترجمه: احمد، آرام؛ سهامی انتشار، چاپ اوّل، 1361.
بیگدلی، رقیه؛ گناه نخستین حضرت آدم؟ع؟ ازنظر علامه طباطبایی؟رح؟ و سنت آگوستین؛ استاد راهنما: مریم خوش‌‌دل، دانشگاه زنجان، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، گروه فلسفه، اسفند 1391.
پالمر، فرانک. ر (1981)؛ نگاهی تازه به معناشناسی؛ ترجمه: کورش، صفوی (معاصر)؛ تهران، کتاب ماد (وابسته به نشر مرکز) چاپ اوّل، 1366، چاپ ششم 1391.
جلیلیان، حمید؛ حسینی بناب، ابوالفضل؛ «بررسی واژه‌های مشترک معنوی مربوط به «گناه» در قرآن کریم و روایات»؛ دانشگاه آزاد اسلامی واحد بناب، ش17، زمستان 1393.
الحرانی الحنبلی الدمشقی، ابن تیمیة (د. 728 هـ)؛ منهاج السنة النبویة فی نقض کلام الشیعة القدریة؛ تحقیق: محمد، رشاد سالم؛ جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، الطبعة الأولى، 1406 ق.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (د.5 ق)؛ مفردات الفاظ قرآن؛ تحقیق: صفوان عدنان داوودی؛ بیروت، دارالقلم، چاپ اوّل، 1412 ق.
شهابى، محمود (د.1410 ق)؛ تقریرات اصول؛ چاپخانه حاج محمدعلی علمی، تهران، چاپ هفتم،1321.
صاحب، اسماعیل بن عباد (د.385 ق)؛ المحیط فی اللغة؛ تصحیح و تحقیق: محمدحسین، آل یاسین؛ بیروت، عالم الکتب، چاپ اوّل،1414ق.
صادقی، محمد (معاصر)؛ الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن؛ قم، انتشارات فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، 1365.
صفایی سنگری، علی؛ «برق عصیان تأملی بر گناه از نگاه صوفیه با تکیه و تأکید بر کشف‌الاسرار»؛ دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، بهار 1381، ش 33.
طباطبایی، محمدحسین (د.قرن 14)؛ المیزان فى تفسیر القرآن؛ قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چاپ پنجم، 1417 ق.
عبد الباقی، محمد فؤاد؛ معجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم؛ قاهره، دار الحدیث، 1364ق.
عسکرى، حسن بن عبدالله (د.395 ق)؛ الفروق فی اللغة؛ بیروت، دارالآفاق الجدیدة، چاپ اوّل، 1400ق.
فراهیدى، خلیل بن احمد (د.175 ق)؛ کتاب العین؛ قم، نشر هجرت، چاپ دوم، 1409ق.
قرائتی، محسن (معاصر)؛ تفسیر نور؛ تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چاپ یازدهم، 1383.
مشکور، محمدجواد (د.1374 ش)؛ فرهنگ تطبیقی عربی با زبانهای سامی؛ انتشارات بنیاد فرهنگ ایران،1359.
مصطفوى، حسن (د.1426 ق)؛ التحقیق فى کلمات القرآن الکریم؛ بیروت-قاهره-لندن، دار الکتب العلمیة- مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، چاپ سوم، 1430 ق.
مکارم شیرازی، ناصر (معاصر)؛ تفسیر نمونه؛ تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ اوّل، 1374.
نادری، حسن؛ «بررسی عصیان آدم از دیدگاه متکلمان شیعه»؛ کارشناسی ارشد، استاد راهنما: عسکر دیر بار، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری -دانشگاه قم -دانشکده الهیات و معارف اسلامی، 1391.
نصیرالدین طوسی، محمدبن محمد (د.۶۷۲ ق)؛ تلخیص المحصل المعروف بنقد المحصل (به انضمام رسایل و فواید کلامی)؛ تهران، مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل، 1359.
الهروی القاری، علی بن (سلطان) محمد (المتوفى: 1014 هـ)؛ شرح الشفا؛ بیروت، دار الکتب العلمیة، الطبعةالأولى، 1421 ق.
ابتدای صفحه