رهنمودهای قرآنی در رفع توهمات انسانی

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه الزهرا

2 استادیار دانشگاه شهید بهشتی

3 دانش‌‏آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه الزهرا

چکیده

"قوه خیال" یکی از نعمت‏‌های الهی و ابزارهای ادراکات انسانی است که مانند دیگر نعمت‏‌ها اگر به‏‏‌طور شایسته مورد بهره‏‌برداری قرار نگیرد و به‏‌خوبی مدیریت نشود، تأثیرات مخربی در نگرش انسان و سرنوشت او خواهد داشت. «توهم در علم روان‌‏شناسی یکی از اختلالات روانی و به معنای ادراک یا احساسی است که با واقعیت و حقیقت مطابقت ندارد. در قرآن کریم واژه "توهم" به کار نرفته است، لیکن به نظر می‌رسد از واژگانی همچون: ظن، حسب و زعم برای تداعی مفهوم توهم استفاده شده است. تحقیق نشان می‏‌دهد که قرآن کریم بر گونه‌های توهم در انسان، همانند: دو‌گانه‌انگاری در ربوبیت، بیهوده‌انگاری آفرینش، دنیابسندگی و خودبرتربینی تأکید داشته‌ و راهکارهایی را در زدودن انواع توهم ارائه نموده‌است. این راهکارها بر اساس دو روشِ شناختی و رفتاری استوار است. از مهم‌‏ترین رهنمودهای ارائه شده بر اساس روش‏‌شناختی می‏‌توان به اصلاح نگرش، هشدار‌دهی، تأکید برآینده‌‌نگری و تشویق به واقعیت‌گرایی و در روش رفتاری به ارائه الگوی عینی و مجازات‏‌دهی اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Qur’anic Guidelines in Removing Human Illusions

نویسندگان [English]

  • Parvin Baharzadeh 1
  • Marzieh Mohasses 2
  • Zahra Quwwati 3
1
2
3
چکیده [English]

“Faculty of imagination” is one of the Divine blessings and human tools of perception that if not employed and managed properly, it would have destructive impacts on man and his destiny. Illusion is regarded as one of human disorders in psychology and is a wrong perception; i.e. a perception of feeling that does not conform to reality or truth. The word “illusion” is not used in the Holy Qur’an; but it seems that such words as ẓann (qualm), ḥasab (suppose), za‘m (contention) are used to imply the concept of illusion. The research shows that the Holy Qur’an has stressed [the existence of] various types of illusion in man such as dichotomizing Lordship, nihilistic view of creation, contentment with the worldly gains, megalomania, etc. and has provided techniques for eliminating various kinds of illusion. These techniques are based on two cognitive and behavioral methods. Among the most important approaches presented on the cognitive basis are improvement of attitude, warning, emphasis on foresight, and encouragement of realism; and the behavioral method includes providing objective patterns and inflicting punishment.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Qur’an and removing illusions
  • perceptive error
  • improvement of attitude
  • realism
  • foresight
  • presenting objective patterns

مراجع

  1. * قرآن کریم.

    1. ابن درید، محمد بن حسن، جمهرة اللغه، دار العلم للملایین، بیروت، بی تا.
    2. ابن عربی، ابو عبدالله محیی‏الدین محمد، فتوحات مکیه، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول، 1412هـ .ق.
    3. ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، تحقیق، عبدالسلام هارون، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، 1404هـ .ق.
    4. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دارالفکر، بیروت، چاپ اول، 1374هـ .ق.
    5. ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغه، تحقیق عمر سلامی و عبدالکریم حامد، دارإحیاء التراث العربی، بی تا.
    6. پور افکاری، نصرت الله، نشانه‏شناسی بیماری‏های روانی، آزاده، تهران، چاپ یازدهم، 1394ش.
    7. جعفری، محمد تقی، شناخت از دیدگاه قرآن و از دیدگاه علمی، دفتر فرهنگ اسلامی، تهران، 1363هـ .ش.
    8. جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، إسراء، قم، بی تا.
    9. جوهری، اسماعیل بن احمد، الصحاح فی اللغه، دارالفکر، بیروت، چاپ اول، 1374هـ .ق.
    10. حسن زاده آملی، حسن ، سرح العیون فی شرح العیون، بوستان کتاب، 1378هـ .ش.
    11. دروزه، محمد عزه، تفسیر الحدیث ترتیب السور حسب النزول، دارالغرب الاسلامی، تونس، چاپ سوم، 1429هـ .ق.
    12. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی الفاظ القرآن، دارالقلم، بیروت، 1379هـ .ق.
    13. سهرابی فر، محمدتقی، علم، ظن و عقیده، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، چاپ اول، بی تا.
    14. سهروردی، یحیی بن حبش، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، با تصحیح و مقدمه هانری کربن، و حسین نصر، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران، چاپ دوم، بی تا.
    15. شیرازی، صدر المتألهین، الأسفار الاربعه، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1981م.
    16. 16. طالقانی، سید محمود، پرتوی از قرآن، شرکت سهامی انتشار، بی‏جا، چاپ چهارم، 1362ش.
    17. 17. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرّسین حوزه علمیه قم،1417ق.
    18. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، مرتضوی، تهران، چاپ سوم، 1375ش.
    19. طیب، سیدعبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، مؤسسه سبطین، قم، 1386ش.
    20. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرایی، دارالهجرة، قم، چاپ اول،  1409ق.
    21. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، دار احیاء التراث العربی، بیروت، بی تا.
    22. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، القاموس المحیط، داراحیاء التراث العربی، بیروت، بی تا.
    23. فیومی، احمد بن محمد، مصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، دارالهجرة، قم، چاپ اول، 1414ق.
    24. قرائتی، محسن، تفسیر نور، مؤسسه در راه حق، بی جا، 1375ش.
    25. قطب، سیدشاذلی، فی ظلال القرآن، دارالشروق، قاهره، چاپ هفدهم، 1412ق.
    26. کهنوچی، مرضیه، «اختلال افسردگی عمده و آموزه های قرآنی»،  فصلنامه طب و تزکیه، ش 2، 1394ش.
    27. مدرّسی، محمدتقی، تفسیر هدایت (هدی من القرآن)، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، 1377ش.
    28. مصطفوی تبریزی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1375ش.
    29. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار ( انسان و ایمان)، صدرا، تهران، چاپ سوم، 1382ش.
    30. مغنیه، محمد جواد، الکاشف، دارالعلم للملایین، بیروت، 1968م.
    31. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تحقیق احمد علی بابایی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1382ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار