مشکوة

نکات اختلافی داستان ملاقات حضرت موسی و خضر در دیدگاه مفسران فریقین

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشکده اصول‌الدین قم

2 دانشیار گروه الهیات دانشگاه اراک

چکیده

پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی _ تحلیلی، به بررسی جنبه­‌هایی از داستان ملاقات حضرت موسی و خضر که مورد اختلاف مفسران قرآن قرار گرفته است، می‌‏پردازد. بدین­‌رو پس از بررسی آرای چهل نفر از مفسران فریقین ذیل آیات 60 تا 82 سورۀ کهف، آرای مختلف در یازده عنوان برجستۀ مورد اختلاف شامل «موسای نبیّ یا شخصی دیگر»، «نبیِ الهی یا ولیِّ الهی»، «نام اصلی آن بندۀ الهی»، «علت» و «مکان» ملاقات حضرت موسی و خضر»، « کیفیّت ماهی و زنده شدن آن»، «عالم‌­تر بودن موسی یا خضر»، «مکان قریه­ یتیمان»، «نوع گنج یتیمان»، «امکان یا عدم امکان وقوع نسیان براى پیامبران»، «حکمت کارهای حضرت خضر» بیان شده و در انتهای هر بخش، نظر برگزیده­، اعلام گردیده است. برجسته­‌ترین نتیجۀ پژوهش بدین قرار است که باید از یک سو، از اهتمام به اختلاف­‌هایی که تأثیری در هدایت افراد ندارند _ مانند اختلاف بر سر نام مکان­‌ها _ چشم پوشید و از سوی دیگر، در اختلاف­‌هایی که پیرامون مسائل بینشی هستند _ مانند عصمت و علم پیامبران و حکمت­ کارهای حضرت خضر_ بر اساس آموزه­‌های قرآنی، روایی و عقلی، از هرگونه افراط و تفریط پرهیز کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Moral Points in the Story of the Prophet Moses (A.S.) Meeting with Khiḍr (A.S.) in Viewpoints of the Interpreters of two Major Sects’

نویسندگان [English]

  • Mahyar Khani Muqaddam 1
  • Ebrahim Ebrahimi 2

1 -

2 -

چکیده [English]

The present research uses the descriptive-analytical method to examine some aspects of the story of Prophet Moses (A.S.) meeting with Khiḍr (A.S.) that have been disagreed by the interpreters of the Qur’ān. Thus, after examining the opinions of forty interpreters from among the two major sects (farīqayn = Sunnīs and Shī‘as) under the verses 60 to 82 of Sūrat al-Kahf, various opinions under the following eleven controversial headings are stated and the selected view is announced at the end of every section: “Prophet Moses (A.S.) or someone else”, “Prophet of Allah or Friend of Allah”, “the quality of the fish and its coming back to life”, “Prophet Moses (A.S.) being more learned or Khiḍr”, “the place of the orphans’ village”, “the kind of the orphans’ treasure”, “possibility or impossibility of occurring oblivion for the Prophets”, and “the wisdom behind Khiḍr’s actions”. The most eminent conclusion of the research is that, according to the Qur’ānic and narrative doctrines, one should, on one hand, forgo insisting on disagreements that have no impact on people’s guidance – like disagreement on the names of places – and on the other hand, avoid going to extremes in disagreements concerning intuitive issues – such as the Infallibility and knowledge of the Prophets and the wisdom behind Khiḍr’s actions. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • the story of Prophet Moses and Khiḍr (A.S.)
  • the meeting of Prophet Moses and Khiḍr (A.S.)
  • interpreters of the two major sects
  • wise reasons behind Khiḍr’s actions
  • the infallibility of the Prophets
  1. قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.
  2. ابن بابویه (شیخ صدوق)، محمد بن على، ‏علل الشرائع‏، کتاب‏فروشى داورى، قم،‏ 1385ش‏.
  3. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، معانی الأخبار، تصحیح على‌اکبر غفارى، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرّسین حوزۀ علمیۀ قم‏، قم، 1403ق.
  4. ابن جوزى، ابوالفرج عبدالرحمان بن على، زاد المسیر فى علم التفسیر، تحقیق عبدالرزاق المهدی، بیروت: ‏دار الکتاب العربی،  بیروت، 1422ق.
  5. ابن حزم اندلسى، الفصل فی الملل و الأهواء و النحل‏، تحقیق احمد شمس‏الدین، ‏ج2، بیروت: دارالکتب العلمیه، بیروت، 1416ق.
  6. ابن عجیبه، احمد بن محمد‏، البحر المدید فى تفسیر القرآن المجید، تحقیق احمد عبدالله قرشى رسلان، قاهره: دکتر حسن عباس زکى، قاهره، 1419ق.
  7. ابن عربى، ابو عبدالله محیى‏الدین محمد، تفسیر ابن عربى‏، تحقیق سمیر مصطفى رباب‏، بیروت: دار إحیاء التراث العربى‏، بیروت، 1422ق.
  8. ابن عطیه اندلسى، عبدالحق بن غالب‏، المحرّر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق عبدالسلام عبدالشافى محمد، بیروت: دارالکتب العلمیه، بیروت، 1422ق.
  9. اندلسى، ابوحیان محمد بن یوسف، البحر المحیط فى التفسیر، تحقیق صدقی محمد جمیل‏، دارالفکر، بیروت، 1420ق.
  10. آلوسى، سید محمود، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم،‏ تحقیق على عبدالبارى عطیة، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1415ق.
  11. بانوى اصفهانى، سیده‏نصرت امین، مخزن العرفان در تفسیر قرآن‏، نهضت زنان مسلمان، تهران، 1361ش.
  12. بحرانى، سیدهاشم، البرهان فى تفسیر القرآن‏، تحقیق قسم الدراسات الإسلامیة مؤسسة البعثة قم‏، بنیاد بعثت، تهران،  1416ق.
  13. بغوى، حسین بن مسعود ، معالم التنزیل فى تفسیر القرآن‏، تحقیق عبدالرزاق المهدى‏، دارإحیاء التراث العربى، بیروت، 1420ق.
  14. بیضاوى، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل‏، تحقیق محمد عبدالرحمان المرعشلى‏، دار إحیاء التراث العربى، بیروت، 1418ق.
  15. پژوهشکده تحقیقات اسلامى،فرهنگ شیعه‏، قم: زمزم هدایت، قم، چاپ دوم، 1386ش.
  16. ثعلبى نیشابورى، ابو اسحاق احمد بن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن‏، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، بیروت، ‏1422ق.
  17. جرجانى ابو المحاسن، حسین بن حسن، جلاء الأذهان و جلاء الأحزان،‏ انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1377ش.
  18. جزائرى، نعمت الله بن عبدالله، داستان پیامبران یا قصه‏های قرآن از آدم تا خاتم‏، ترجمه یوسف عزیزی، انتشارات هاد، تهران، 1380­ش.
  19. جصّاص، احمد بن على، أحکام القرآن، تحقیق محمدصادق قمحاوى‏، دارإحیاء التراث العربى، بیروت، 1405ق.
  20. حائرى تهرانى، میر سید على، مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر، دارالکتب الإسلامیه‏، تهران، 1377­ش.
  21. حرّ عاملى، محمد بن حسن، الجواهر السنیّــة فی الأحادیث القدسیّه، ترجمه زین‏العابدین‏ کاظمى خلخالى، انتشارات دهقان، تهران، چاپ سوم، 1380ش.
  22. حسینى شاه‏عبدالعظیمى، حسین، تفسیر اثنا عشرى‏، انتشارات میقات، تهران، 1363ش.
  23. حسینى شیرازى، سید محمد، تبیین القرآن‏، ‏دارالعلوم، بیروت،  چاپ دوم، ‏1423ق.
  24. حسینى همدانى، سید محمدحسین، انوار درخشان‏، تحقیق محمدباقر بهبودى‏، کتابفروشى لطفى، تهران، 1404ق.
  25. دخیل، على بن محمدعلى، الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، بیروت، چاپ دوم، 1422ق.
  26. سبحانى، جعفر، ‏الإلهیّات على هدى الکتاب و السنّــة و العقل‏، ‏المرکز العالمی للدراسات الإسلامیه، قم، چاپ سوم. ‏1412ق.
  27. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، ‏عصمة الأنبیاء، مؤسسۀ امام صادق7‏، قم، 1420ق.
  28. سبزوارى، ‏ملاهادی، أسرار الحکم‏، تصحیح کریم فیضى‏، مطبوعات دینى، قم،1383ش.
  29. سید بن قطب، ‏فى ظلال القرآن‏، دارالشروق، بیروت _ قاهره، چاپ هفدهم‏، 1412ق‏.
  30. سیوطى، جلال‏الدین، ‏الدرّ المنثور فى تفسیر المأثور، کتابخانه آیة‌الله مرعشى نجفى، قم، 1404ق.
  31. طباطبایى، سید محمدحسین، ‏المیزان فى تفسیر القرآن‏، دفتر انتشارات اسلامى  وابسته به جامعۀ مدرّسین حوزۀ علمیۀ قم، چاپ پنجم، قم، 1417ق.
  32. طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، مقدمۀ محمدجواد بلاغى،‏ ‏ انتشارات ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، 1372ش.
  33. طبرى، ابوجعفر محمد بن جریر، جامع البیان فى تفسیر القرآن‏، دارالمعرفه، بیروت، 1412ق‏.
  34. طوسى، محمد بن حسن، التبیان فى تفسیر القرآن‏، دار إحیاء التراث العربى، بیروت، بی‌تا‏.
  35. طیب، سید عبدالحسین، أطیب البیان فی تفسیر القرآن‏، انتشارات اسلام، تهران، چاپ دوم، ‏1378ش.
  36. عروسى حویزى، عبدعلى بن جمعه‏، تفسیر نور الثقلین‏، تحقیق هاشم رسولى محلاتى، اسماعیلیان، قم، چاپ چهارم‏، 1415ق‏.
  37. عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیّاشی‏، تصحیح هاشم‏ رسولى محلاتى، المطبعة العلمیه، تهران، 1380ش.
  38. فخررازى، ابوعبدالله، ‏عصمة الأنبیاء، ‏ دار الکتب العلمیه، بیروت، چاپ دوم، 1409ق.
  39. ـــــــــــــــــــ ‏، مفاتیح الغیب‏، دار إحیاء التراث العربى، بیروت،  چاپ سوم، 1420ق.
  40. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، هجرت، قم، چاپ دوم، 1409ق.
  41. ‏فضل‏الله، سید محمدحسین، تفسیر من وحى القرآن‏، دار الملاک للطباعة و النشر، بیروت‏، چاپ دوم، ‏1419ق.
  42. فیض کاشانى، ملا محسن، ‏تفسیر الصافى‏، تحقیق حسین اعلمى، انتشارات الصدر، تهران، چاپ دوم‏، 1415ق.
  43. قاسمى، محمد جمال‌الدین، محاسن التأویل‏، تحقیق محمد باسل عیون السود، دار الکتب العلمیه، بیروت، ‏1418ق.
  44. قرشى، سیدعلى‌اکبر، تفسیر أحسن الحدیث،‏ بنیاد بعثت، چاپ سوم، تهران، 1377ش ‏.
  45. قمى مشهدى، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب‏، تحقیق حسین درگاهى، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى، تهران، 1368ش.
  46. قمى، على بن ابراهیم، تفسیر قمى‏، تحقیق سید طیب موسوى جزایرى، دارالکتاب، قم،  چاپ چهارم، 1367ش.‏
  47. کلینى، محمد بن یعقوب، ‏الکافی، تحقیق على‌اکبر غفارى و محمد آخوندى، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ چهارم، 1407ق.
  48. گنابادى، سلطان محمد، تفسیر بیان السعادة فى مقامات العبادة، ‏مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، چاپ دوم، 1408ق، ج2.
  49. مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى ، بحار الأنوار، دار إحیاء التراث العربی، بیروت،  چاپ دوم، ‏1403ق‏.
  50. مغنیه، محمدجواد‏، تفسیر الکاشف‏، دار الکتب الإسلامیه، تهران، 1424ق.
  51. مقاتل بن سلیمان، ‏تفسیر مقاتل بن سلیمان‏، تحقیق عبدالله محمود شحاته،‏ دارإحیاء التراث‏ العربی، بیروت، 1423ق.
  52. ‏مقداد، فاضل، إرشاد الطالبین إلى نهج المسترشدین‏، تحقیق سیدمهدى رجائى‏، انتشارات کتابخانه آیة‌الله العظمی مرعشی‏، قم،  1405ق.
  53. مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه‏، دار الکتب الإسلامیه، تهران، 1374ش .
  54. نجفى خمینى، محمدجواد، تفسیر آسان‏، ‏انتشارات اسلامیه، تهران، 1398ق.
  55. نقى­پورفر، ولى‌الله، پژوهشى پیرامون تدبّر در قرآن‏،  تهران، چاپ چهارم، ‏تهران، 1381ش.
مشکوة

دوره 35، شماره 4 - شماره پیاپی 133
زمستان 1395
صفحه 34-52