وسایل و ملزومات مراسم غبارروبی و خدمت فوق ضریح در حرم رضوی به روایت اسناد واشیای موزه‌ای

نوع مقاله : علمی _ ترویجی

نویسنده

کارشناس ارشد تاریخ و کارشناس پژوهش سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی

چکیده

ضریح، نمادی مذهبی و هنری است که برای رعایت احترام و حفظ قداست مدفن پیشوایان دین و شخصیت‌های برجسته، ساخته و بر مزار آن‌ها نصب می‌شود. شرافت و قداست این سازه در مکان‌های مقدس و زیارتی،  سبب شده امر غبارروبی و تنظیف آن‌به مرور تبدیل به مراسم و آیینی خاص شده، برای آن وسایل و ابزارهای ویژه‌ای پدید آید. در پژوهش حاضر با استفاده از شیوه توصیفی _ تحلیلی و استناد به منابع آرشیوی و اشیای موزه‌ای تلاش شده، ضمن بیان تاریخچۀ ساخت و اهدای هریک از این ابزار در بارگاه رضوی، به کاربرد آن‌ها و وصف خصوصیاتشان پرداخته شود. در طی این مطالعه مشخص شد پیشینه ساخت و کاربرد این وسایل به عصر صفویه باز می‌گردد و وقف و نذر جایگاه ویژه‌‌ای در پدید آمدن آن‌ها داشته است. بخشی از این وسایل و ملزومات خاصه در مراسم غبارروبی ضریح، بعضی در مراسم خدمت فوق ضریح و پاره‏ای به صورت مشترک در هر دو مراسم، کاربرد داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Tools and Supplies for Dusting Ceremonies and Over-Ḍarīḥ Service in the Raḍawī Holy Shrine as Narrated by Documents and useum Objects

نویسنده [English]

  • Saideh Jalalian
-
چکیده [English]

The dignity and sacredness of holy places and pilgrimage sanctuaries has gradually turned their dusting and cleaning into special ceremonies and rituals, for which specific equipment and tools have been developed. In the present research, by using the descriptive-analytical method and referring to the archive sources and museum objects, it is attempted first to give a brief history of the manufacture and donation of each of these tools to the Raḍawī Threshold and then explain their application and describe their specifications. It was clarified during this study that the manufacture and application of these tools date back to the Safavid period; and endowments and donations have had special position in their appearance. A part of these tools and supplies have been used in special dusting ceremonies of the ḍarīḥ (burial chamber), some have been utilized in over-ḍarīḥ service ceremonies, and some others have been used jointly in both ceremonies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Riḍā’s (A.S.) burial chamber
  • dusting ceremonies
  • dusting tools
  • over-ḍarīḥ service
1ـ  احتشام کاویانیان، محمد، شمس الشموس یا تاریخ آستان قدس، مشهد، 1355ش.
2ـ  آدمیت، فریدون، امیرکبیر و ایران، تهران، خوارزمی، 1389ش.
3ـ  جلالیان، سعیده، تاریخ صندوق‌ها و ضریح‌های مرقد امام رضا7، پایان‏نامه کارشناسی ارشد، رشته تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، 1393ش.
4 . حسن‌زاده، مصطفی، معرفی و بررسی وسایل شست‌وشو و غبارروبی حرم مطهر رضوی (موجود در آستان قدس)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، گروه هنر و صنایع فلز، دانشکده سوره تهران، 1393ش.
5ـ خراسان، سال ششم، ش، 1543، 18 آبان (1333)، ص 2.
6ـ دهخدا، علی‏اکبر، لغت‌نامه دهخدا، انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1377ش.
7. شم‌آبادی، محمّد علی، مردم‏شناسی فرهنگی مراسم، خدمات و تشریفات در حرم امام رضا7، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، 1374ش.
8ـ قصابیان، محمدرضا، «آیین غبارروبی در حرم رضوی»، مشکوة،  ش83، 1383ش.
9ـ کفیلی، حشمت،  موز‌ه‌های آستان قدس رضوی، پژوهش در دست انتشار.
10ـ محسنی، زهرا، تجلی هنر مرواریددوزی در آثار گنجینه آستان قدس رضوی، نسخه منتشر نشده.
11. معین، محمد،فرهنگ فارسی معین، سرایش، تهران،1380ش.
12ـ  نامه آستان قدس، شماره 2 و 3، (1344): 265_ 271.
13. سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، مدیریت اسناد و مطبوعات، اسناد مکتوب و تصویری.
14. سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، اداره پژوهش و معرفی آثار موزه، اسناد تصویری.
15. سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، اداره پژوهش و معرفی آثار موزه، شناسنامه اشیاى موزه‌ای.
16ـ  روابط عمومی کل آستان قدس رضوی، اسناد تصویری.