تقسیم قرآن به هفت حزب

نوع مقاله : علمی _ پژوهشی

نویسنده

بنیاد پژوهشهای اسلامی _ گروه ادیان و مذاهب اسلامی

چکیده

افزون بر تقسیم الهی قرآن کریم به 114 سوره، بنابر تعلیم رسول خدا (ص) در سال نهم هجری، قرآن مجید به هفت حزب نیز تقسیم شده است: سه سوره اول (بقره، آل عمران و نساء)، حزب اول؛ پنج سوره بعدى، حزب دوم؛ هفت سوره بعدى، حزب سوم؛ نُه سوره بعدى، حزب چهارم؛ یازده سوره بعدى، حزب پنجم؛ سیزده سوره بعدى، حزب ششم؛ و شصت و پنج سورۀ آخر مصحف شریف از سورۀ «قاف» تا «ناس»، حزب هفتم قرآن است که پیامبر اعظم آن را «حزب مُفَصَّل» نام نهاده‏اند. بر پایۀ آموزه‏های نبوی، حزب مفصّل از سورۀ ناس تا قاف، «لُباب» (چکیده و مغز) قرآن است که در شش حزب دیگر قرآن تفصیل یافته، و «باب» (مسیر ورود) قرآن است؛ یعنی مسیر درست آموزش و ترویج، و تحقیق و تفسیر قرآن از این قسمت از قرآن آغاز و به سورۀ بقره ختم می‏شود. غفلت و بی‏توجّهی از این تعلیم اسوۀ حسنۀ پیامبر اکرم، آسیب‏های فراوانی را در حوزۀ آموزش و ترویج، و فهم و تفسیر قرآن در پی داشته که قابل دقّت و بررسی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Dividing the Qur‘ān into Severn Portions (Hizb)

نویسنده [English]

  • Muhsen Rajabi Qudsi
چکیده [English]

Besides the Divine division of the Holy Qur’ān into 114 chapters (sūra), according to the instructions of the Apostle of Allah (S.A.W.) in 9/630, the Qur’ān was divided into seven portions (ḥizb), as well: the first three chapters (Al-Baghara, Āl-i ‘Imrān, and al-Nisā) are included in the first portion; the next five chapters make up the second portion; the next seven chapters are the third portion; the next nine chapters are the fourth portion; the next eleven chapters are the fifth portion; the next thirteen chapters are the sixth portion; and the last sixty five chapters of the Noble Qur’ān, from Sūrat Qāf to Sūrat al-Nās, comprise the seventh portion, which the Great Prophet called it Ḥizb al-Mufaṣṣal. According to the teachings of the Prophet, Ḥizb al-Mufaṣṣal, from Sūrat al-Nās to Qāf is lubāb (epitome and inner core) of the Qur’ān that has been detailed in other six portions of the Qur’ān and is the gate to enter the Qur’ān. That is to say, the right path to the instruction of the Qur’ān and its interpretation begins from this section of the Qur’ān and ends up in Sūrat al-baghara. Negligence and ignorance of this paradigm instruction of the Holy Prophet, has left behind many damages in the field of instruction, promulgation, understanding, and interpreting the Qur’ān, which can be closely examined.

کلیدواژه‌ها [English]

  • instruction of the Qur’ān
  • tasbī‘ of the Qur’ān (dividing the Qur’ān into seven portions)
  • tahzīb (portioning) of the Qur’ān
  • Hizb al-Mufassal

مراجع

  1. قرآن مجید (خط حبیب‏الله فضائلی، ترجمه عبدالمحمّد آیتی، سروش، تهران، 137۴ ش).
  2. ابن ابى داود(م 31۶ ق)، عبد اللّه‏، المصاحف، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1۴0۵ ق/198۵ م.
  3. ابن ابى شیبه کوفى(م 23۵ ق)، عبدالله بن محمد، المصنّف فی الأحادیث و الآثار، تحقیق کمال یوسف الحوت، مکتبة الرشد، الریاض، 1۴09 ق.
  4. ابن تیمیّه(م 728 ق)، احمد، دقائق التفسیر، به کوشش محمّد بن سیّد جلیند، دار الانصار، قاهره.
  5. ابن جزرى(م 833 ق)، ابوالخیر محمد بن محمد، النشر فى القراءات العشر، تصحیح علی محمد الضباع، دار الکتب العلمیه، بیروت.
  6. ابن جوزى(م ۵97 ق)، عبدالرحمان، فنون الافنان فى عیون علوم القرآن، به کوشش حسن ضیاءالدین عتر، دارالبشائر الاسلامیه، بیروت، 1۴08 ق/1987 م.
  7. ابن حنبل(م 2۴1 ق)، احمد، مسند الامام احمد بن حنبل، تحقیق شعیب الأرنؤوط، عادل مرشد و آخرون، إشراف عبدالله بن عبدالمحسن الترکی، مؤسسة الرسالة، 1۴21 ق/ 2001 م.
  8. ابن سعد  (م 230ق) محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، دارالکتب العلمیّة، بیروت، 1۴10ق/ 1990م.
  9. ابن شبّه (م 2۶2 ق)، عمر، تاریخ المدینة المنوّره، تحقیق فهیم محمد شلتوت.
  10. ابن ‏کثیر (م 77۴ ق)، اسماعیل، تفسیر القرآن العظیم، دارالمعرفه، بیروت، 1۴12 ق.
  11. ابن ماجه (م273 ق)، محمد بن یزید، سنن، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقى، داراحیاء الکتب العربیه، 1372 ق.
  12. ابن وهب (م 197 ق)، عبداللّه، الجامع، بروایة سحنون بن سعید (م 2۴0 ق)، به کوشش میکلوش مَورانى، دارالغرب الاسلامى، بیروت، 2003 م.
  13. ابن هشام (م213 ق)، عبدالملک، السیرة‏ النبویّه، به کوشش عمر عبدالسّلام تَدْمُرى، دارالکتاب العربى، بیروت، 1۴1۶ ق/199۶ م.
  14. ابوداود سجستانی (م 27۵ ق)، سلیمان بن اشعث، سنن، به کوشش محمد محیى‏الدین عبدالحمید، داراحیاء السنة النبویّه.
  15. ابو طالب مکّی (م 38۶ ق)، محمد بن علی بن عطیه، قوت القلوب فی معاملة المحبوب و وصف طریق المرید إلى مقام التوحید، تحقیق عاصم إبراهیم الکیالی، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1۴2۶ ق/200۵ م.
  16. ابوعُبید قاسم بن سلّام هروی (م 22۴ ق)، فضائل القرآن، تحقیق مروان العطیة، محسن خرابة و وفاء تقی الدین، دار ابن کثیر، دمشق_ بیروت، 1۴1۵ ق/ 199۵ م.
  17. ابوعمرو دانی (م ۴۴۴ ق)، عثمان بن سعید، البیان فی عدّ آی القرآن، تحقیق غانم قدوری الحمد، مرکز المخطوطات والتراث، کویت، 1۴1۴ ق/ 199۴ م.
  18. ایازى، سیّد محمدعلى، کاوشى در تاریخ جمع قرآن، تحقیقى پیرامون توقیفیت ترتیب سوره‏هاى قرآن کریم، انتشارات کتاب مبین، رشت، 1378 ش.
  19. بخارى (م 2۵۶ ق)، ابوعبدالله محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری = الجامع المسند الصحیح المختصر من أمور رسول الله(ص) وسننه وأیامه، تحقیق محمدزهیر بن ناصرالناصر، دار طوق النجاة (مصورة عن السلطانیة بإضافة ترقیم محمد فؤاد عبد الباقی)، 1۴22 ق.
  20. برقى(م 27۴ ق)، احمد بن محمد، المحاسن، به کوشش سید جلال الدین حسینى، دارالکتب الاسلامیّه.
  21. حاکم نیسابورى(م ۴0۵ ق)، محمد بن عبدالله، المستدرک على الصحیحین، تحقیق مصطفى عبد القادر عطا، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1۴11 ق/ 1990 م.
  22. حرّ عاملى (م 110۴ ق)، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الى تحصیل مسائل الشریعه، به کوشش عبدالرحیم ربّانى شیرازى، داراحیاء التراث العربى، بیروت، 1۴03 ق/ 1983 م.
  23. دارمى (م 2۵۵ ق)، عبداللّه‏ بن عبدالرحمان، سنن، به کوشش سیّد ابراهیم و على محمّد على، دارالحدیث، قاهره، 1۴20 ق /2000 م.
  24. دروزه (م 1۴0۴ ق)، محمد عزة، تاریخ قرآن (درسنامه، پژوهشنامه، نظریه‏پردازی) به ضمیمۀ روش‏شناسی تفسیر ترتیبی و تفسیر موضوعی، ترجمه محمد على لسانى فشارکى، دفتر انتشارات زینی، قم، 1391 ش.
  25. رجبی قدسی، محسن و مهدی غفّاری و حسین مرادی، آموزش قرآن در سیرۀ نبوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی، مشهد، 1391 ش.
  26. الرشید، صالح بن محمد، المتحف فى احکام المصحف، الریان، بیروت، 1۴2۴ ق.
  27. زرکشى (م 79۴ ق)، بدرالدین، البرهان فى علوم القرآن، به کوشش یوسف عبدالرحمان مرعشلى، دارالمعرفه، بیروت، 1۴1۵ ق/199۴ م.
  28. سخاوى (م ۶۴3 ق)، على بن محمد، جمال القرّاء و کمال الاقراء، به کوشش عبدالکریم الزبیدى، دارالبلاغه، بیروت، 1993 م.
  29. سیوطى (م 911 ق)، جلال‏الدین، الاتقان فى علوم القرآن، تحقیق مصطفى دیب البغاء، دارابن کثیر، دمشق _ بیروت، 1۴1۶ ق/ 199۶ م.
  30. شاهکارهای هنری در آستان قدس رضوی (منتخب قرآنهای نفیس از آغاز تا سدۀ نهم هجری قمری، جلد 1)، به کوشش مؤسسۀ آفرینشهای هنری و سازمان کتابخانه‎ها، موزه و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سازمان کتابخانه‎ها، موزه و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، مشهد، 1391 ش.
  31. شریعتى(م 13۶۶ ش)، محمدتقى، تفسیر نوین، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، تهران، 1378 ش.
  32. شیبانى، محمد بن حسن (م 189 ق)، نهج البیان عن کشف معانى القرآن، به کوشش حسین درگاهى، بنیاد دائرة‏المعارف جهان اسلام، تهران،1۴13 ق.
  33. شیخ صدوق (ابن بابویه)، محمّد بن على(م 381 ق)، عیون اخبار الرضا، نشر صدوق، تهران، 1372 ش.
  34. طالقانى (م 13۵9 ش)، سید محمود، پرتوى از قرآن، قسمت3و۴(جزء سى‏ام)، شرکت سهامى انتشار.
  35. طباطبائی، سیّدکاظم و محسن رجبی قدسی، «بازخوانی روایات جمع قرآن برپایۀ حدیث نزول قرآن بر هفت حرف»، مطالعاتِ قرآنی و روائی، ش 1، بهار و تابستان 1391ش.
  36. طباطبائی (م 13۶0ش)، سیّد محمدحسین، قرآن در اسلام، دفتر انتشارات اسلامی، 1373ش.
  37. طبرانى(م 3۶0 ق)، سلیمان بن احمد، المعجم الاوسط، تحقیق طارق بن عوض الله بن محمد و عبدالمحسن بن إبراهیم الحسینی، دار الحرمین، قاهره.
  38. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، المعجم الکبیر، تحقیق ابراهیم حسینی، دارالحرمین.
  39. طبرسى (م ۵۴8 ق)، فضل بن حسن، مجمع البیان لعلوم القرآن، ناصرخسرو، تهران، 137۴ ش.
  40. طوسى (م ۴۶0 ق)، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام (فى شرح المقنعه)، به کوشش على اکبر غفارى، نشر صدوق، تهران، 137۶ ش/1۴17 ق.
  41. طیالسی (م 20۴ ق)، سلیمان بن داود بن جارود، مسند، تحقیق محمد بن عبدالمحسن الترکی، دار هجر، مصر، 1۴19 ق/ 1999 م.
  42. علوم القرآن عند المفسرین، مرکز الثقافة و المعارف القرآنیّة، مکتب الاعلام الاسلامى، قم، 1۴1۶ ق.
  43. عیّاشى (م 320 ق)، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشى، به کوشش هاشم رسولى محلّاتى، المکتبة العلمیة الاسلامیه، تهران.
  44. غزالی (م ۵0۵ ق)، ابوحامد محمد بن محمد، إحیاء علوم الدین، دار المعرفه، بیروت.
  45. غزنوی، ابوالمعالی احمد بن محمد، تراجم الاعاجم، به اهتمام مسعود قاسمی و محمود مدبّری، اطلاعات، تهران، 1389 ش.
  46. فیض کاشانى(م 1091 ق)، محمد بن مرتضى،المحجة ‏البیضاء فى تهذیب الاحیاء، به کوشش على اکبر غفارى، انتشارات اسلامى، چاپ دوم.
  47. کلینى(م 329 ق)، محمد بن یعقوب، الکافى، تصحیح و تعلیق على‏اکبر غفارى، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 137۵ ش.
  48. کیوان قزوینی(د1317 ش)، عباسعلی، تفسیر کیوان، سایه، تهران، 138۴ش.
  49. لسانی فشارکی، محمدعلی، «بقره»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، 1383 ش.
  50. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ  و حسین مرادى زنجانى، روش تحقیق موضوعى در قرآن کریم، بوستان کتاب، قم، 1391 ش.
  51. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، درآمدى بر مطالعات قرآنى در سیرة نبوى، نصایح، قم، 1392 ش.
  52. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ و مهدی غفّاری، آموزش زبان قرآن (ویراست سوم)، دفتر انتشارات زیّنی، قم، 1390 ش.
  53. 53.                        المبانى فى نظم المعانى، تصحیح آرتور جفرى، چاپ شده در کتاب: مقدّمتان فى علوم القرآن، مکتبة الخانجى، 19۵۴ م.
  54. ناصحیان، علی اصغر، علوم قرآنی در مکتب اهل بیت:، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد مقدس، 1389 ش.
  55. نحّاس (م 338 ق)، احمد بن محمد، الناسخ و المنسوخ، تحقیق محمد عبدالسلام محمد، مکتبة الفلاح، کویت، 1۴08 ق.
  56. نورى طبرسى (م 1320 ق)، میرزا حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، قم، 1۴07 ق.
  57. نهاوندى (م 1331 ش)، محمد، نفحات الرحمان فى تفسیر القرآن و تبیین الفرقان، مطبعه علمى، تهران.
  58. واحدی (م ۴۶8 ق)، علی بن احمد، اسباب النزول، دارالکتب العلمیه، بیروت،1۴00ق/1980م.
  59. یعقوبی (م. پس از 292 ق)، احمد، تاریخ الیعقوبی، به کوشش خلیل المنصور، دارالزهراء، قم، 1387 ش/ 1۴29 ق.
مشکوة
دوره 34، شماره 1 - شماره پیاپی 126
بهار و تابستان 1394
صفحه 26-44

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار